اعمال ام‌داوود که شامل دعایی به نام استفتاح، اجابت و یا نجاح می‌باشد، از عباداتی است که به خواندن آن در ایّام البیض(روزهای سیزدهم تا پانزدهم ماه رجب)[1] سفارش شده است. در روایت آمده است که امام صادق‌(ع) این دعا را به فاطمه بنت عبدالله بن ابراهیم بن حسین(ع) آموزش داد.[2]

ام داوود

ام داوود فاطمه بنت عبدالله بن ابراهیم بن حسین(ع)[3] معروف به ام خالد البربریه،[4] زن صالحی[5] از نوادگان امام حسین(ع) بود.[6] برخی از منابع متأخر نام وی را حبیبه ذکر کرده‌اند.[7] وی مادر رضاعی امام صادق(ع) بود.[8] در نتیجه پسرش داوود بن حسن بن حسن بن علی(ع) برادر رضاعی آن‌حضرت(ع) به شمار می‌رود.[9]

سبب تعلیم اعمال ام داوود

منصور عباسی تعدادی از سادات حسنی را به همراه عبداللّه محض، و دو فرزندش محمد و ابراهیم دستگیر و به زندان انداخت که داوود بن حسن بن حسن(ع) هم در میان آنان بود. منصور آنها را از مدینه به بغداد منتقل نمود و به زندان انداخت.

فاطمه بنت عبدالله از سرنوشت فرزندش اطلاعی نداشت و گاهی هم خبر کشته‌شدنش را به وی می‌دادند. این امر برای فاطمه بسیار تلخ و دردناک بود و روزگار را با گریه و ناله می‌گذراند؛ و گاهی برای رفع مشکل خود از اشخاص صالح و مؤمن می‌خواست برای رفع مشکل وی دعا کنند، اما مشکل او همچنان برقرار بود.

روزی ام داوود در جریان بیماری امام صادق(ع) به عیادت حضرت‌شان رفت. هنگام خداحافظی بود که امام(ع) فرمود: از داوود خبر تازه‌‌ای نداری؟ با شنیدن نام داوود داغ فاطمه تازه شد و اشکش سرازیر گردید و گفت: مدت زیادی است از او خبری ندارم. فرزندم در عراق زندان است و من از دوری او و سرنوشت نامعلومش سخت ناراحتم، از شما که برادر رضاعی او هستی تقاضا می‌کنم برای آزادی‌اش دعا کنی.

امام صادق(ع) با مشاهده وضع نگران‌کننده وی فرمود: چرا از دعای استفتاح غفلت کرده‌‌ای؟ فاطمه با شنیدن چنین مژده‌ای از آن‌حضرت(ع)، کیفیت انجام این دعا را از ایشان سؤال کرد. آن‌گاه امام(ع) دستور کامل اعمال و آداب دعای مخصوص را به وی تعلیم داد.

با فرا رسیدن ماه رجب، فاطمه اعمالی را که امام صادق(ع) فرمود انجام داد. در همان ایام منصور دوانیقی، امام علی(ع) را در خواب دیده بود و آن‌حضرت(ع) به منصور فرمود: اگر فرزند مرا آزاد نکنی تو را در آتش خواهم انداخت. منصور هم در حالی که شعله‌‌های آتش را نزد خود مشاهده می‌کرد، به ناچار وی را آزاد کرد.[10]

نحوه انجام اعمال ام داوود

برای انجام اعمال ام‌ داوود سفارش شده است که در روزهای سیزده، چهارده و پانزده ماه رجب روزه گرفته شود. سپس نزدیک زوال(هنگام ظهر) روز پانزدهم، غسل انجام شود و نماز ظهر و عصر را با رکوع و سجود نیکو و در مکان خلوتی که کسی وی را مشغول نسازد و با وی سخن نگوید، انجام دهد. بعد از پایان نماز رو به قبله نشسته و صد مرتبه سوره حمد و اخلاص و سپس ده مرتبه آیة ‌الکرسی خوانده ‌شود. سپس سوره‌های انعام، اسراء، کهف، لقمان، یس، صافّات، حم سجده(فصّلت)، حم عسق(شوری)، دخان، فتح، واقعه، ملک، قلم، انشقاق و سوره‌های بعد از آن تا آخر قرآن خوانده شود. پس از پایان سوره‌های قرآنی، در همان حال که رو به قبله نشسته، این دعا را بخواند:

«صَدَقَ اللَّهُ الْعَظِیمُ الَّذِی لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْحَی الْقَیومُ ذُو الْجَلالِ وَ الْإِکرامِ الرَّحْمنُ الرَّحِیمُ الْحَلِیمُ الْکرِیمُ الَّذِی لَیسَ کمِثْلِهِ شَی‏ءٌ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ الْبَصِیرُ الْخَبِیرُ شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ وَ الْمَلائِکةُ وَ أُولُوا الْعِلْمِ قائِماً بِالْقِسْطِ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْعَزِیزُ الْحَکیمُ وَ بَلَّغَتْ رُسُلُهُ الْکرَامُ وَ أَنَا عَلَی ذَلِک مِنَ الشَّاهِدَین‏...».

بعد از خواندن این دعا سجده کند و دو طرف صورت خود را بر روی خاک (روی مهر) بگذارد و بگوید:

«اَللّـهُمَّ لَکَ سَجَدْتُ، وَ بِکَ آمَنْتُ، فَارْحَمْ ذُلّی وَ فاقَتی، وَ اجْتِهادی وَ تَضَرُّعی، وَ مَسْکَنَتی وَ فَـقْری اِلَیْکَ یا رَبِّ».[11]

فضیلت اعمال ام داود

امام صادق(ع) در مورد فضیلت این دعا فرمود: «به واسطه این دعا درهای آسمان گشوده می‌شود و فرشتگان الهی، دعاکننده را مژده اجابت می‌دهند و خداوند هم پاداش خواننده این دعا را بهشت قرار داده است.[12]

ام ‌داوود از امام صادق(ع) پرسید، آیا این دعا را در غیر ماه رجب هم می‌توان خواند؟ آن‌حضرت(ع) فرمود: در روز عرفه می‌توان این دعا را خواند.[13]

از آن‌جا که این دعا در منابع روایی معتبر شیعی و با سند ذکر شده است و در محتوای آن، منافاتی با عقائد شیعی دیده نمی‌شود، ارتباط با خداوند با استفاده از این دعا مطلوب بوده و امید است که در صورت مصلحت، حاجت‌های انسان برآورده شود.

[1]. «علت نام‌گذاری ایام البیض به این نام»، 56703.

[2]. شیخ صدوق، فضائل الأشهر الثلاثة، محقق، مصحح، عرفانیان یزدی، غلامرضا، ص 34، قم، کتاب فروشی داوری، چاپ اول، 1396ق.

[3]. فضائل الأشهر الثلاثة، ص 32

[4]. سید ابن طاووس، رضی الدین علی، الاقبال بالاعمال الحسنة، ج 2، ص 658، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1409ق.

[5]. الاقبال بالاعمال الحسنة، ج 2، ص 658.

[6]. فضائل الأشهر الثلاثة، ص 32

[7]. امین عاملی‏، سید محسن، اعیان الشیعة، ج 3، ص 476، بیروت، دار التعارف للمطبوعات‏، چاپ اول، 1403ق.

[8]. الاقبال بالاعمال الحسنة، ج ‏2، ص 659.

[9]. همان، 658.

[10]. فضائل الأشهر الثلاثة، ص 36 – 37.

[11]. شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد و سلاح المتعبّد، ج 2، ص 807 – 812، بیروت، مؤسسة فقه الشیعة، چاپ اول، 1411ق.

[12]. فضائل الأشهر الثلاثة، ص 34.

[13]. الاقبال بالاعمال الحسنة، ج ‏1، ص 421.