جستجوی پیشرفته
بازدید
5453
آخرین بروزرسانی: 1401/09/28
خلاصه پرسش
امام رضا(ع) در گفت‌وگوی خود با مأمون، چگونه با استناد به آیه مباهله، فضیلت و جانشینی امام علی(ع) را اثبات فرمود؟
پرسش
لطفا حدیث شریف زیر را توضیح دهید: مأمون از امام رضا(ع) پرسید: چه دلیلی بر حقانیت جانشینی جدّتان برای پیامبر(ص) وجود دارد؟ امام(ع) فرمود: تعبیرِ «اَنفُسَنا» در آیه مباهله. مأمون گفت: سخن شما درست بود اگر «نِسائَنا» در آن آیه نبود! امام رضا(ع) پاسخ داد: اگر «اَبنائَنا» در آیه نبود، اشکال شما وارد بود! مأمون پاسخ خود را گرفت و ساکت شد.
پاسخ اجمالی

همان‌گونه که در پرسش اشاره شد، گزارشی در روایات وجود دارد که بر اساس آن، مأمون عباسی در گفت‌وگویی که با امام رضا(ع) داشت، از حضرتشان پرسید: در قرآن کریم، چه دلیلی برای جانشینی امیرالمؤمنین(ع) می‌توان یافت؟!

امام رضا(ع) در پاسخ به آیه‌ی 61 سوره آل‌عمران و یا همان آیه مباهله اشاره کرد:

«فَمَنْ حَاجَّک فِیهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَک مِنَ الْعِلْمِ، فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکمْ، ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَی الْکاذِبِینَ»؛

اگر پس از دانشی که (درباره مسیح ع) به تو رسید، باز هم کسانی با تو به ستیز برخیزند، به آنها بگو: «بیایید هم ما و هم شما، فرزندان و زنان و خودمان را گرد هم آورده، آن‌گاه مباهله نموده و از خدا بخواهیم تا نفرین خود را شامل حال دروغ‌گویان نماید».

و سپس در ادامه فرمود:

پس بر اساس آنچه خداوند در این آیه ابلاغ فرمود، پیامبر(ص)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) را به عنوان دو فرزندش به همراه آورد و به عنوان نماینده بانوانی که در آیه به آوردنشان توصیه شد، حضرت فاطمه(س) را همراه خود نمود و علاوه بر آنها امام علی(ع) را نیز به همراه آورد. پس نتیجه می‌گیریم که او نفس و جان پیامبر(ص) است و با توجه به این‌که کسی برتر از رسول خدا(ص) نیست، نتیجه می‌گیریم که کسی برتر از فردی نخواهد بود که قرآن او را نفس پیامبر(ص) اعلام کرده است!

مأمون اشکالی را مطرح کرده و خطاب به امام هشتم(ع) گفت:

خداوند در این آیه واژه‌های «أَبناء» و «نساء» را (به صورت جمع) آورده (که هرکدامشان دست کم باید شامل سه نفر باشد)، ولی پیامبر تنها دو پسر و یک دخترش را همراه خود برده است. پس چرا احتمال نمی‌دهید که منظور خداوند از واژه «أنفسنا» (که آن نیز به صورت جمع است) نیز تنها خود پیامبر(ص) بوده (و شامل فرد دیگری نشود) که در این صورت، آیه مباهله نمی‌تواند فضیلت امام علی(ع) را نشان دهد؟!

امام(ع) در پاسخ فرمود: اشکالی که مطرح کردید صحیح نیست؛ چرا که (خدا به پیامبرش فرمود تا به افرادی دستور دهد همراهش بیایند و) دستور دهنده تنها به افرادی غیر از خودش می‌تواند دستور دهد؛ اما منطقی نیست که به خودش دستور دهد. و از آن‌جا که رسول خدا(ص) تنها امام علی(ع) را با خود همراه کرد، بنابراین، مشخص می‌شود که امام علی(ع) همان فردی است که مراد خدا در قرآن بوده و او را نفس حضرت پیامبر(ص) قلمداد کرده است.

مأمون گفت: با این پاسخ دیگر پرسشی باقی نمی‌ماند.[1]

این گزارش در کتاب‌های معتبر شیعی نقل شده و همخوان با آموزه‌های این مذهب و دانش تفسیر است؛ از این‌رو تنها نداشتن سلسله سند برای این نوع از گزارش‌های تاریخی را نمی‌توان دلیلی بر ضعف آن دانست.

علامه طباطبائی در تفسیر قرآن خود به این روایت اشاره کرده و از نگاهی دیگر این‌گونه نگاشته است:

مأمون از آن‌حضرت پرسید: چه دلیلی بر خلافت جدتان علی بن ابی‌طالب(ع) وجود دارد؟ امام رضا(ع) فرمود: آیه «اَنفُسَنا». مأمون گفت: بلی اگر  کلمه «نِساءَنا» در آیه وجود نداشت کلام شما صحیح بود. امام(ع) فرمود: بله اگر«اَبنائَنا» در آیه نبود، حرف شما درست بود.

به عبارت دیگر، امام(ع) در پاسخ مأمون فرمود: «اَنفُسَنا» یعنی خدای تعالی در این کلمه نفس علی(ع) را مانند نفس پیامبرش دانسته است.

و اما اشکالی که مأمون کرد و گفت: بلی! اگر «نِساءَنا» نبود، منظورش این بود که کلمه «نِساءَنا» در آیه دلیل بر این است که منظور از «انفس» مردان است؛ چون در مقابل کلمه «نساء» کلمه «رجال» قرار می‌‏گیرد؛ لذا کلمه «انفس» باید به معنای رجال باشد. در نتیجه معنای آیه تا این‌جا این است که بیائید تا مردان و زنان خود را بخوانیم، پس دیگر کلمه «اَنفُسَنا» دلیل بر فضیلت نمی‌شود؛ اما امام(ع) در پاسخ از اشکال مأمون فرمود: بلی اگر کلمه «اَبنائَنا» نبود، منظور آن‌حضرت(ع) این بود که وجود کلمه «اَبنائَنا» در آیه بر خلاف مقصد تو دلالت می‌کند، برای این‌که اگر مراد از کلمه «انفس» مردان بود، شامل امام حسن(ع) و امام حسین(ع) و همه پسران هم می‌شد، دیگر حاجتی نبود که کلمه «اَبنائَنا» را بیاورد، پس آوردن این کلمه دلیل بر این است که منظور از کلمه «انفس» همه رجال و مردان نیست.[2]


[1]. شیخ مفید، الفصول المختارة، محقق، مصحح، میر شریفی، علی، ص 38، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق.

[2]. طباطبائی، سید محمد حسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 3، ص 230 – 231، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، 1417ق؛ سبزواری نجفی، محمد بن حبیب الله، الجدید فی تفسیر القرآن المجید، ج 2، ص 75، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، چاپ اول، 1406ق.

نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • آیا خداوند روح انسان را از قسمت پا به سمت حلقوم قبض می‌‌کند؟
    20174 درایه الحدیث 1391/08/14
    ۱. این‌که روح از پایین یعنی از قسمت پا به سمت بالا از بدن انسان خارج می‌شود، در قرآن کریم نیز به آن اشاره شده است؛ مانند: «فَلَوْ لا إِذا بَلَغَتِ الْحُلْقُومَ»[1] یعنى جان هنگامی که به حلقوم و گلو رسید و نزدیک ...
  • آیا پیامبر(ص) و امامان(ع) هم شب قدر برایشان مشخص نبود؟
    18558 درایه الحدیث 1392/05/09
    بنابر تحقیق و جست‌وجو؛ سخنی از پیامبر اسلام(ص) نقل نشده است که فرموده باشند از شب قدر اطلاعی ندارند؛ زیرا پیامبر اسلام(ص) و امامان(ع) تا حدودی علم گذشته و آینده نزدشان است،[1] اما بنابر مصالحی در برخی از موارد، همه جزئیات یک حقیقت و ...
  • آیا خون آمدن عضوی از بدن هنگام غسل، غسل را باطل می کند؟
    68943 Laws and Jurisprudence 1389/11/02
    پاسخ حضرت آیت الله هادوی تهرانی (دامت برکاته) به این شرح است:خیر. فقط باید در حین غسل، بدن نجس باقی نمانده و بر همه جای پوست بدن، آب برسد. پس اگر با فشار دادن عمل خون ریزی برای لحظه ای خون متوقف شود و غسل انجام پذیرد، غسل ...
  • چرا خداوند به مسلمانان توصیه می‌کند که به خدایان دروغین کفار و مشرکان ناسزا نگویند؟
    19452 تفسیر 1396/12/19
    خداوند در قرآن کریم به مسلمانان توصیه می‌کند تا به بت‌ها و خدایان دروغین کفار و مشرکان ناسزا نگویند، به این دلیل که بعد از این ناسزاگویی، کافران نیز واکنش نشان داده و به خدا ناسزا می‌گفتند؛ از این‌رو پروردگار در آن موقعیت زمانی و مکانی، مسلمانان را ...
  • آیا ولایت پیامبران(ع) با هم فرق داشت؟
    8732 نبوت عامه 1396/02/10
    با توجه به این‌که از یک‌سو «ولایت» دارای معانی و درجات مختلفی می‌باشد، و از سوی دیگر «نبوت» نیز دارای درجات و مقامات است؛ لذا دامنه‌ی ولایت انبیا(ع) بر اساس درجات نبوت و مقام‌های معنوی آنان قبض و بسط خواهد یافت. توضیح این‌که: از یک‌سو؛ ولایت از ریشه ...
  • آیا روزه برای مریضی که روزه برایش ضرر دارد واجب است ؟
    28215 Laws and Jurisprudence 1387/03/30
    بر طبق فتوای مراجع تقلید و علمای اسلام، روزه گرفتن بر مریضی که روزه برای او ضرر قابل توجهى‏ دارد واجب نیست.[1] قرآن در این باره می فرماید: "هر کس از شما بیمار یا مسافر باشد تعدادى از روزهاى دیگر را (روزه بدارد)"[2]. اما باید توجه داشت که ...
  • زندگی‌نامه حجیر بن جندب که روز عاشورا در رکاب امام حسین(ع) به شهادت رسید، را بیان نمایید.
    2885 تاريخ بزرگان 1399/06/17
    در برخی منابع کهن که نام شهدای کربلا را ذکر می‌کند از شهیدی به نام حجیر بن جندب یاد می‌کند که روز عاشورا در راه مکتب امام حسین(ع) به شهادت رسید.[1] اما جز این گزارش مختصر، نام وی در دیگر کتاب‌های تاریخی و ...
  • چرا امر به معروف و نهی از منکر واجب شده تا همه خود را موظف بدانند به اجبار مرا به راه راست هدایت کنند؟
    5048 امر به معروف و نهی از منکر 1391/09/08
    بیشترین توصیه‌ای که در مورد امر به معروف و نهی از منکر شده، ناظر به روابط دوستانه‌ای است که میان مؤمنان برای ارتقای معنوی‌شان برقرار است. قرآن کریم در این باره می‌فرماید: «وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ ...
  • حروف مشبهة بالفعل چه ویژگی‌هایی دارند؟
    25001 لغت شناسی 1397/08/26
    بر اساس نظر مشهور ادباء، حروف مشبهة بالفعل پنج حرف بوده[1] که بر سر مبتدا و خبر وارد می‌شوند. این حروف عبارت‌اند از: إنَّ، أنَّ، لیت، لکنَّ، لعلَّ. عمل اصلی این حروف، منصوب نمودن مبتدا به عنوان «اسم» و مرفوع نمودن خبر به عنوان ...
  • کیفیت تشریع حجاب در اسلام چگونه بوده است؟
    20971 Laws and Jurisprudence 1389/10/22
    قبل از اسلام زنان براى حضور در اجتماع از پوشش مناسبی برخوردار نبودند. اسلام با ظهور خود، تکلیف این مسئله را معلوم کرد. احکام و محدوده حجاب زنان در آیات سوره های" احزاب" و "نور"  مطرح شده است. دستوراتی که در خصوص زنان در آیات سوره نور آمده ...

پربازدیدترین ها