امام سجاد(ع) در دعای اول صحیفه سجادیه که به عنوان مقدمه و شروع دعا است، به حمد و ثنای الهی پرداخته و پس از برشمردن برخی از صفات خدای متعال به آغاز آفرینش از سوی خداوند اشاره نموده و می‌فرماید:

«به‌ قدرت و توانایى خود آفریدگان را آفرید، و آنان را به اراده و خواست خویش به وجود آورد، بدون آن‌که از روى مثال و نمونه‏اى باشد. سپس آنان را در راه اراده و خواست خویشتن روان گردانید، و در راه محبّت و دوستى به خود برانگیخت، در حالی ‌که این توانایى را ندارند از چیزی که خدا آنها را در آن مقدم داشته، تأخیر نمایند و یا نسبت به چیزی که خدا ایشان را از آن مؤخر داشته، پیش بیفتند».[1]

بعضی از مترجمان، قسمت آخر این جملات را این‌گونه ترجمه کرده‌اند: «چون ایشان را به پیش راند، کس را یاراىِ واپس گراییدن نبوَد، و چون واپس دارَد، کس را یاراى پیش تاختن نباشد».[2]

 در هر صورت، مقصود از این جمله، این است که خداوند در مقام تکوین دارای قدرت مطلقه است و بر همه چیز سیطره و سلطنت دارد و چیزی که اراده کرده، هیچ‌کس قدرت مخالفت با آن ندارد و مخلوقات از چیزی که خداوند در مقام تکوین براى آنان تعیین نموده نمی‌توانند سرباز زده و خلاف آن‌را انجام دهند.

البته این سخن، مستلزم جبر نیست و منافات با اختیار انسان و توانا بودن وی در انجام عمل نیک و بد ندارد؛ زیرا خداوند اراده کرده تا انسان در رفتار و اعمال خود اختیار و اراده داشته باشد.[3]

[1]. «ابْتَدَعَ بِقُدْرَتِهِ الْخَلْقَ ابْتِدَاعاً، وَ اخْتَرَعَهُمْ عَلَى مَشِیَّتِهِ اخْتِرَاعاً. ثُمَّ سَلَکَ بِهِمْ طَرِیقَ إِرَادَتِهِ، وَ بَعَثَهُمْ فِی سَبِیلِ مَحَبَّتِهِ، لَا یَمْلِکُونَ تَأْخِیراً عَمَّا قَدَّمَهُمْ إِلَیْهِ، وَ لَا یَسْتَطِیعُونَ تَقَدُّماً إِلَى مَا أَخَّرَهُمْ عَنْهُ».

[2]. الصحیفة السجادیة، ترجمه، آیتى، عبدالمحمد، ص 29، تهران، سروش، چاپ دوم، 1375ش.

[3]. ر. ک: «امر بین الامرین»، 58؛ «انسان و اختیار»، 51.