«نفی بلد»، یا «تبعید»، یعنی بیرون کردن بزهکار از محل زندگى، یا محل ارتکاب جرم و یا محل اجراى حد.

نفی بلد در اصطلاح فقه و حقوق عبارت است از: مجازاتی که به موجب آن، فرد مجرم از اقامت در وطن و شهر خود ممنوع شده، و برای مدتی معین به سکونت در محلی دیگر محکوم گردد. از این عنوان در باب حدود سخن رفته است.

قرآن کریم به این مجازات تصریح دارد، آن‌جا که می‌فرماید:

«إِنَّما جَزاءُ الَّذینَ یُحارِبُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یَسْعَوْنَ فِی الْأَرْضِ فَساداً ... أَوْ یُنْفَوْا مِنَ الْأَرْضِ...»؛[1] جزاى کسانى که با خدا و پیامبرش جنگ می‌کنند و در زمین به فساد می‌کوشند، ... یا از سرزمین خود تبعید شوند.

در روایات و سیره پیامبر(ص) و امام علی(ع) نیز مشروعیت مجازات تبعید مشاهده می‌شود.

برخی از گناهان و جرایمی که مجازات آنها تبعید است، عبارت‌اند از:

1. محاربه: منظور از محاربه آن است که کسى با تهدید به اسلحه به جان یا مال مردم تجاوز کند، اعم از این‌که به صورت دزدان گردنه‌‏ها در بیرون شهرها چنین کارى کند و یا در داخل شهر. بنابر این، افراد چاقوکشى که حمله به جان و مال و نوامیس مردم می‌کنند نیز مشمول آن هستند.[2]
2. فساد: فساد در مقابل صلاح است و به هر کار تخریبی فساد می‌گویند. بنابر این، هر کاری که در جهت نقص و تخریب باشد و یا افراط و تفریط در مسائل فردی و اجتماعی باشد، عنوان فساد بر او صدق می‌کند.

افساد به طورى که از ظاهر آیه بر می‌آید: «وَ یَسْعَوْنَ فِی الْأَرْضِ فَساداً»، اخلال به امنیت عمومى است و قهرا شامل آن چاقوکشى نمی‌شود که به روى فرد معین کشیده شود و او را به تنهایى تهدید کند؛ چون امنیت عمومى وقتى ناامن می‌شود که خوف عمومى و ناامنى جاى امنیت را بگیرد. و بر حسب طبع وقتى محارب می‌‏تواند چنین خوفى را در جامعه پدید آورد که مردم را با اسلحه تهدید به قتل کند. و به همین جهت است که در روایاتى که در تفسیر این آیه وارد شده، محاربه و فساد در زمین به شمشیر کشیدن و مانند آن تفسیر شده است.[3]

3. قیادت: قیادت یا قوادی، یعنى ‌میانۀ زنان و مردان واسطه ‌شدن و ایشان را از راه حرام به یکدیگر رساندن.[4] به بیان جامع‌‌تر؛ قیادت یعنی جمع‌کردن بین مرد و زن نامحرم برای زنا یا جمع‌کردن بین مرد و پسری برای لواط.[5] به کسی که چنین کاری را انجام می‌دهد «قوّاد» گفته می‌شود.

 قوادی با دوبار اقرار -در صورتی که اقرارکننده بالغ، عاقل، مختار و دارای قصد باشد- و نیز شهادت دو مرد عادل ثابت می‌شود. و حد آن هفتاد و پنج ضربه شلاق و تبعید از محل زندگی است.[6]

4. زنا: مردى که تازه ازدواج کرده، چنانچه پیش از آمیزش با همسرش، با زنى زنا کند، حدّ وى علاوه بر صد تازیانه و تراشیدن سر، تبعید است.^[7]
5. در مباحث فقهی مطرح شده است که اگر کسى با حیوانات مجامعت کند، اگر از حیواناتى باشد که عادتا گوشت آنها خورده نمی‌‏شود؛ مانند اسب، الاغ و ... باید آن حیوان نفى بلد شود؛ یعنى در یکى از شهرهای دور فروخته شود.[8]

[1]. مائده، 33.

[2]. ر. ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏4، ص 360، تهران دار الکتب الاسلامیة، چاپ اول، 1374ش؛ ر. ک: «مجازات محاربه با مسلمانان».

[3]. ر. ک: طباطبائی، سید محمد حسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏5، ص 327، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، 1417ق؛ المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه، موسوی همدانی، سید محمد باقر، ج ‏5، ص 533، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1374ش.

[4]. شیخ بهایی، ساوجی، نظام بن حسین، جامع عباسی و تکمیل آن، ص 822، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1429ق.‌

[5]. شیخ انصاری، مرتضی، صراط النجاة (محشّی)، محقق، مصحح، فلاح‌زاده‌، محمد حسین، ص 315 - 316، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، چاپ اول، 1415ق.‌

[6]. امام خمینی، تحریر الوسیلة، ج 2، ص 424- 425، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1404ق/ 1363ش.

[7]. ر. ک: هاشمى شاهرودى، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع)، ج ‏2، ص341- 342، قم، موسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت(ع)، مرکز پژوهشهاى فارسى الغدیر، چاپ اول، 1426ق.

[8]. سجادی، سید جعفر، فرهنگ معارف اسلامى، ج ‏3، ص 2148، تهران، کومش، چاپ سوم، 1373ش.