جستجوی پیشرفته
بازدید
922
آخرین بروزرسانی: 1403/04/27
خلاصه پرسش
معنای «دلیل فقاهتی» و وجه نام‌گذاری آن چیست؟
پرسش
سلام علیکم؛ معنای «دلیل فقاهتی» و وجه نام‌گذاری آن چیست؟
پاسخ اجمالی

«دلیل فقاهتى» دلیلى است که بیانگر حکمی ظاهرى باشد. مانند اصول عملیّه(برائت، تخییر، احتیاط و استصحاب).

در دلیل فقاهتی؛ چون حکم ظاهرى در تعریف فقه اخذ شده است، به آن «دلیل فقاهتى» می‌گویند.[1]

در حقیقت «دلایل فقاهتی»، همان «اصول عملیه» هستند که شامل موارد یاد شده می‌باشند.

توضیح آن‌که: گاهى ممکن است مکلف بعد از تحقیق و جست‌وجوی لازم، حکم واقعی را به دست نیاورد و دلیلى که بیانگر واقع باشد را نیابد. در چنین مواقعى برای آن‌که مکلف در شک و حیرت نماند، شارع مقدس اصول و قواعدی را بیان کرده تا مکلف بر اساس آنها عمل کند و از شک و حیرت خارج شود. این قواعد را «اصول عملى»، یا «قاعده اصولى» و یا «دلیل فقاهتى» گویند.[2]

بر این اساس، اصل عملی(دلیل فقاهتی) در جایی مورد استفاده قرار می‌گیرد که دلیل اجتهادی[3] در میان نباشد؛ یعنی دلیل فقاهتی اثبات کننده حکم ظاهری است و هنگام جهل به حکم واقعی کاربرد دارد. و چون مفاد این دلیل، علم به حکم ظاهری است که با تعریف فقه(علم به احکام شرعی) تناسب دارد، آن‌را دلیل فقاهتی نامیده‌‌اند.

به بیان روشن‌تر، اجتهاد و استنباط حکم شرعى در مکتب فقهى اهل‌بیت(ع) داراى دو مرحله طولى است؛ چون بیان شرعى به دو نوع اساسى تقسیم می‌شود.

  1. نوع اول، بیانى است که حکم شرعى واقعى با آن اثبات می‌شود که از آن به دلیل اجتهادى تعبیر می‌کنند. این دلیل، حکم شرعى را یا به صورت قطعی ثابت می‌کند. مانند آنچه به صریح آیه یا روایت که سند آن قطعى است، اثبات شود و یا به صورت شرعى تعبّدى، نظیر آنچه در پرتو ظهور آیه یا حدیث معتبر شرعى که قطع به صدور و مطابقت آن با واقع وجود ندارد، هر چند که حجّیّت آن قطعى است، ثابت گردد.
  2. نوع دوم، بیانى است که حکم شرعى واقعى را اثبات نمی‌کند؛ بلکه وظیفه عملى مکلّف را در حالت شک و تردید و جهل به حکم شرعى و نبودن دلیل بر آن، تعیین می‌کند که از آن به دلیل فقاهتى یا اصل عملى تعبیر می‌شود.

دلیل فقاهتى در طول دلیل اجتهادى یعنی در رتبه بعد از آن قرار دارد؛ چون اوّلا: براى اثبات چنین دلیلى به ادلّه شرعى از نوع نخست یا حکم عقل نیاز است. ثانیا: زمانى نوبت به دلیل فقاهتى می‌رسد که دسترسى به دلیل اجتهادى وجود نداشته باشد.[4]


[1]. مختارى مازندرانى، محمدحسین‏‏، فرهنگ اصطلاحات اصولى، ص 136، تهران، انجمن قلم ایران، چاپ اول، 1377ش‏.

[2]. ملکى اصفهانى، مجتبى‏، فرهنگ اصطلاحات اصول، مقدمه، سبحانی تبریزی، جعفر، ج ‏1، ص 124، قم، عالمه، چاپ اول، 1379ش.‏

[3]. ر. ک: «اصل عملی و دلیل اجتهادی».

[4]. هاشمى شاهرودى، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع)، ج ‏1، ص 32، قم، موسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت(ع)، مرکز پژوهشهاى فارسى الغدیر، چاپ اول، 1426ق.

 

نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • چرا زن نمی‌تواند مرجع تقلید و قاضی باشد؟
    73146 اجتهاد و مرجعیت در اسلام 1387/04/03
    دانشمندان و متخصّصان دینی درباره‌ موضوعاتی؛ مانند مرجع تقلید، یا قاضی شدن زن و بعضی از عناوین دیگر، اختلاف نظر دارند. این امور جزو مسلّمات و ضروریات دینی به شمار نمی‌آید. کسانی که می‌گویند زنان مرجع تقلید یا قاضی نمی‌شوند، به ادله‌ای؛ نظیر روایات و اجماع، تمسک کرده‌اند ...
  • چرا خداوند در مقابل درخواست رؤیت خدا توسط یهودیان، آنها را مجازات کرد؟
    8592 تفسیر 1392/01/26
    آنچه باید در این‌جا مورد دقت قرار گیرد، این عبارت در آیه است: « فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْ». باء در «بظلمهم» معنای سببیت بوده و متعلق به «اخذتهم» است و معنا این‌گونه می‌شود که آنها را به جهت ستمی که روا داشته­‌اند، با صاعقه مجازات می‌کنیم. این عبارت نمایان‌گر ...
  • با در نظرگرفتن جمیع جوانب و مصالح، آیا ارجح نیست که مقام رهبری در قانون جمهوری اسلامی ایران دارای یک زمان و دوره مشخص باشد؟
    8512 System 1389/04/16
    دائمی بودن رهبری در ایران ناشی از رأی مردم به قانون اساسی بوده و دلیلی نیز وجود ندارد که در صورت از دست ندادن شرایط، زمان آن را محدود کرد. فساد موجود در حکومت ها بیشتر ناشی از خلق و خوی حاکمان ...
  • با توجه به آیات 103 و 104 سوره کهف، راه تشخیص کار نیک از بد و ناپسند چیست؟
    24104 تفسیر 1389/05/13
    آیات شریفه، به معرفى زیانکارترین انسان ها و بدبخت‏ترین افراد بشر مى‏پردازد. زیان واقعى و خسران مضاعف آنجا است که انسان سرمایه‏هاى مادى و معنوى خویش را در یک مسیر غلط و انحرافى از دست دهد و گمان کند کار خوبى کرده است، نه از این کوشش ها ...
  • آیا در اسلام، مسئله ای به نام وضوی ارتماسی داریم؟
    11356 Laws and Jurisprudence 1391/07/03
    وضوى ارتماسى آن است که انسان صورت و دستها را به قصد وضو با مراعات شستن از بالا به پایین در آب فرو برد؛ اما براى این که مسح سر و پاها با آب وضو باشد، باید در شستن ارتماسى دستها، قصد شستن وضویى، هنگام بیرون آوردن ...
  • زنان عقیمی که بچه‌دار نمی‌شوند از دیدگاه قرآن چه جایگاهی دارند؟
    24597 تفسیر 1395/08/04
    گرچه پروردگار صلاح دیده برخی مردان و زنان، عقیم باشند[1] اما عقیم بودن و بچه‌دار نشدن به تنهایی نقصی معنوی - نه برای مردان و نه برای بانوان - نبوده و از مقام و ارزش انسانی هیچ کدام از آنها نمی‌کاهد. البته می‌شود برای ...
  • آیا در تحقیقات پزشکی، جایز است از جنین سقط شدهٔ انسان استفاده کرد؟
    7682 گوناگون 1393/02/25
    بیشتر فقها تشریح بدن انسان(جنین یا غیر جنین) را جایز نمی‌دانند، اما برخی از مراجع[1] در این‌باره می‌گویند، اگر این‌گونه تحقیقات در راستای کشف مطالب پزشکى جديد و مورد نیاز جامعه و نیز درمان بيمارى‌های تهدید کننده زندگى مردم باشد، جايز است؛ ولى تا ...
  • آیا گزارش غیر‌مسلمان مبنی بر نجاست چیزی که در اختیار اوست، مورد قبول است؟
    8833 اثبات نجاست 1393/02/03
    فقها در این زمینه فرقی بین مسلمان و غیر مسلمان نگذارده و می‌گویند، نجس بودن چیزى از سه راه ثابت مى‌شود، و باید بر آن ترتیب اثر داد: 1. آن که انسان خودش یقین به نجاست پیدا کند. 2. دو نفر عادل و یا حتّى یک نفر گواهى ...
  • معنای استدلال مباشر چیست؟
    19452 قیاس اقترانی و استثنائی 1391/12/06
    در مورد استدلال مباشر آنچه را که برخی از نویسندگان در این‌باره نگاشته‌اند، در این‌جا نقل می‌کنیم: بسیاری از منطق‌نگاران معاصر آنچه را در منطق نگاشته‌های پیشین با عنوان «احکام قضایا» یا «نسبت قضایا» مطرح بوده، قسمی از استدلال برشمرد‌ه‌اند و نام‌هایی؛ همچون استدلال «مباشر»، «بی‌واسطه» و «بسیط» ...
  • محدوده حرم مکه چقدر است؟
    9600 گوناگون 1396/10/23
    ابتدا باید دید منظور از حرم مکه چیست، آیا مراد، مسجد الحرام است؟ یا منطقه‌ای که زائرین خانه‌ی خدا بدون احرام، حق ورود به آن‌را ندارند و ورود کفار نیز به لحاظ شرعی در آن ممنوع است؟ در صورت نخست، پاسخ آن است که هر مکانی که در ...

پربازدیدترین ها