1. خدای متعال در قرآن کریم بارها به مهربان‌بودن خود تصریح کرده و فرمود که من مهربان‌ترین مهربانانم:

«... فَاللَّهُ خَیْرٌ حافِظاً وَ هُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمینَ»؛[1] خداوند بهترین حافظ، و مهربان‌ترین مهربانان است.

«قالَ لا تَثْریبَ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ یَغْفِرُ اللَّهُ لَکُمْ وَ هُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمینَ»؛[2] امروز ملامت و توبیخى بر شما نیست! خداوند شما را می‌‏بخشد و او مهربان‌ترین مهربانان است.

بر این اساس، مهربان‌بودن خدای متعال نسبت به افراد باایمان، موضوعی نیست که بتوان در آن تردید کرد.[3]

2. نماز وسیله‌ای برای ارتباط انسان با خدا است و اگر انسان در ضمن سخن با خدا، حواسش جای دیگر باشد، به نوعی سبک‌شمردن نماز به شمار خواهد آمد.

با این وجود برای سبک‌شمردن نماز نمی‌توان مصداق معینی را تعیین کرد؛ چرا که این مسئله به حسب افراد و حالات متفاوت است. آنچه به صورت قطعی می‌توان گفت؛ این است که هر کاری که به نوعی بی‌اعتنایی به نماز محسوب شود، مصداق سبک‌شمردن نماز خواهد بود، و گرنه تنها اول وقت نخواندن، با عجله خواندن، حواس‌پرتی و ... را نمی‌توان مصداق کامل سبک شمردن، یا ضایع نمودن نماز به حساب آورد.

اما در مورد روایت موجود در پرسش باید گفت: با بررسی‌هایی که انجام شد روایت موجود در پرسش را در منابع نیافتیم، شاید ترکیبی از دو روایت ذیل باشد.

الف) متن یکی از روایات موجود در این زمینه از قرار زیر است:

«إِذَا قَامَ الْعَبْدُ إِلَى الصَّلَاةِ أَقْبَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِ بِوَجْهِهِ فَلَا یَزَالُ مُقْبِلًا عَلَیْهِ حَتَّى‏ یَلْتَفِتَ‏ ثَلَاثَ‏ مَرَّاتٍ‏ فَإِذَا الْتَفَتَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ أَعْرَضَ عَنْهُ»‏؛[4] هنگامی که بنده‌اى به نماز ایستد، خدای بزرگ به صورت تمام‌رخ به او می‌نگرد و همواره (تا پایان نماز) رویش به سمت او است، مگر آن‌که سه بار [به غیر خدا] توجه کند (و از خدا غافل شود) که در این صورت خداوند نیز از او روى‌گردان خواهد شد.

ب) به نظر می‌رسد مقصود این روایت موردی باشد که این حواس‌پرتی به نوعی همراه با بی‌اعتنایی و سهل‌انگاری باشد؛ زیرا در روایت کلمه «التفت» آمده است که به نوعی نشانگر اختیاری بودن حواس‌پرتی است؛ یعنی فردی با اختیار و با برنامه‌ریزی قبلی در وسط نماز، ذهن خود را درگیر اموری ‌کند که عملا قطع‌کننده اتصال او با خداوند است.

پس طبیعی است که خداوند نیز دیگر توجه خاصی به او نداشته باشد.

تصور کنید شما شعری را در ستایش مادر از گذشته‌های دور به یاد دارید و اکنون می‌خواهید آن‌را برای مادر مهربانتان بخوانید. اگر مادرتان در این میان متوجه شود که ذهنتان جای دیگری بوده و تنها چیزی را از حفظ برای او می‌خوانید، به یقین ستایش شما بر روح و روان او تأثیرگذار نبوده و موجب شادمانی‌اش نخواهد شد.

طبیعی است نمازی که در آن توجهی نباشد، تأثیری در تکامل معنوی انسان ندارد، ولی با این وجود، مهربانی خداوند منجر به آن شده است که نیازی به اعاده و قضای چنین نمازی نداشته باشیم؛ بلکه تکلیفمان ساقط شده و عذابی از این بابت در انتظارمان نیست. البته برای جبران چنین کاستی‌هایی فرمود نوافلی را به جا آوریم که در این صورت، همان نماز واجب ناقصمان نیز به بهترین وجهی پذیرفته خواهد شد.

از این‌رو، اگر در روایتی آمده باشد که چنین نمازی به صورتش کوبیده می‌شود، این تنها کنایه‌ای از آن است که فرد نتوانسته با این نماز خود، جایگاه معنوی‌اش را ارتقا دهد:

«إن الصلاة أفضل العبادة لله و هی أحسن صورة خلقها الله فمن أداها بکمالها و تمامها فقد أدى واجب حقها و من تهاون فیها ضرب بها وجهه»؛‏[5] نماز بهترین عبادت خدا و زیباترین مظهر آفرینش پروردگار است و به همین دلیل، هرکس آن‌را به صورت تمام و کمال بخواند، حقش را ادا کرده؛ اما هرکس آن‌را سبک شمرد، نمازش به صورتش کوبیده خواهد شد.

[1]. یوسف، 64.

[2]. یوسف، 92.

[3]. ر. ک: مهربان بودن خدای متعال؛ «خدای مهربان‌تر از مادر».

[4]. برقی، ابو جعفر احمد، محاسن، محقق، مصحح، محدث، جلال الدین،‏ ج ‏1، ص 81، قم، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1371ق .ر. ک: بی‌توجهی در نماز و عقوبت آن

[5]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ‏81، ص 246، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.