شکل کلی نماز مسلمانان به همان صورتی است که پیامبر اکرم(ص) نماز می‌خواند؛ یعنی ایشان در اذان و اقامه به نبوّت خود شهادت می‌داد؛ در تشهد نماز به عبودیت و رسالت خود گواهی می‌داد و در سلام اول نماز به خود سلام می‌گفت.

سلام دادن به خود هم موضوع ناپسندی نیست تا بخواهیم سلام پیامبران به خودشان را شایسته ایشان ندانیم! [1]

عیسای پیامبر(ع) از نخستین کلماتی که بعد از تولدش بر زبان آورد، سلام بر خود بود:

«وَ اَلسَّلامُ عَلَیَّ یَوْمَ وُلِدْتُ وَ یَوْمَ أَمُوتُ وَ یَوْمَ أُبْعَثُ حَیًّا»؛^[2] (و سلام (خدا) بر من، در آن‌روز که متولّد شدم، و در آن‌روز که می‌میرم، و آن‌روز که زنده برانگیخته خواهم شد).

بنابر این، اگر ادعا کنیم که پیامبر(ص) دقیقا همان عبارات مورد استفاده ما را در تشهدشان به کار می‌بردند، دچار هیچ مشکلی نخواهیم شد.[3]

با روشن شدن این موضوع به نکات ذیل نیز توجه فرمایید:

1. شیعه و سنی روایتی از پیامبر(ص) نقل می‌کنند که فرمود: «صلّوا کما رأیتمونی أصلّی»؛[4] دقیقا مانند نمازخواندنی که از من مشاهده می‌کنید، شما هم نماز بگزارید».
2. تشهدی که ما در نماز می‌خوانیم، برگرفته از روایات ائمه(ع) است و می‌دانیم که آن‌حضرات بر خلاف سخن پیامبر(ص) در روایت قبلی عمل نکرده؛ بلکه عین نماز خوانده شده توسط پیامبر(ص) را به دیگران می‌آموختند.[5]
3. پیامبر خدا(ص)، در کنار شخصیت حقیقی خود، شخصیتی حقوقی هم دارند که همان مقام رسالت از سوی خداوند است. واجباتی مانند: پیروی از وحی نازل شده بر قلب نبی، صلوات فرستادن بر نبی در اذان و غیر آن و پیامبر دانستن شخص محمد بن عبدالله(ص)، از واجبات مرتبط با مقام حقوقی است. بنابراین، می‌توان گفت دستورات و واجباتی که نسبت به شخصیت حقوقی پیامبر(ص) وجود دارد، بر خود شخص حقیقی‌شان نیز واجب است؛ بلکه پیامبر اولین فردی است که تکالیف دینی متوجه او می‌شود. از این‌رو پیامبر(ص) هنگامی که در نماز می‌گفت: «السلام علیک ایها النبی و رحمة ‌الله و برکاته»، یعنی شخصیت حقیقی ایشان بر شخصیت حقوقی خود سلام می‌دهد.[6]

در همین راستا، در مورد سلام نماز دو نکته را می‌توان اضافه کرد:

الف) دیدگاه برخی فقهیان شیعه و اهل‌سنت در مورد سلام اول نماز(السلام علیک ایها النبی و رحمة ‌الله و برکاته) این است که این سلام، ادامه تشهد است، و بر اساس این دیدگاه، معنای سلام اول این خواهد بود: «شهادت می‌دهم که خداوند بر پیامبر اکرم(ص) سلام می‌فرستد»؛ نه این‌که من سلام می‌فرستم.[7]

ب) اگر معنای سلام نماز را در مورد سلام (الهی) به شخصی بدانیم که به او سلام می‌دهیم، در این صورت اگر بر خودمان هم سلام دهیم اشکالی وجود نخواهد داشت؛ چرا به معنای خبر دادن از یک حقیقت است. و اگر معنای سلام نماز را همان سلام کردن و دعای خیر بدانیم، باز هم سلام بر خود اشکال ندارد و دعا کردن به صورت سلام برای خود نیز ممکن و پسندیده است؛ از این‌رو توصیه شده است که اگر وارد خانه‌ای شدید و سلام کردید و جوابی نشنیدید، بگویید: «السلام علینا من عند ربنا»؛^[8] (سلام بر ما از سوی پروردگارمان).

همچنین در سلام دوم نماز بر خود سلام فرستاده و می‌گوییم: «السلام علینا و علی عباد الله الصالحین»؛(سلام بر ما و بر بندگان صالح خدا).

گفتنی است که حتی اگر در یکی دو جمله از تشهد و سلام نماز پیامبر(ص)، اندک تفاوتی با تشهد و سلام ما مشاهده می‌شد،[9] باز هم در نگاه کلی می‌توان گفت که نماز مسلمانان مشابه با نماز پیامبر(ص) است.

[1]. ر. ک: صلوات بر پیامبر در نماز؛ درود و سلام فرستادن پیامبر(ص) بر خود در نماز؛

[2]. مریم‏، 33.

[3]. ر. ک: صلوات بر پیامبر در نماز؛ درود و سلام فرستادن پیامبر(ص) بر خود در نماز؛

[4]. ابن أبی جمهور، محمد بن زین الدین، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، ج3، ص 85، قم، دار سید الشهداء للنشر، چاپ اول، 1405ق.

[5]. امام صادق(ع) فرمود: در سلام  نماز بگو: «السلام علیک ایها النبی و رحمة الله و برکاته»، «السلام علینا و علی عباد الله الصالحین....»، سپس نماز را تمام کن». ابن بابویه، محمد بن على، من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 348، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ دوم، 1413ق؛ طوسى، محمد بن الحسن، تهذیب الأحکام، تحقیق، موسوی خرسان، حسن، ج 2، ص 316، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، 1407ق.

[6]. ر. ک: https://mighatemehr.ir/fa/?p=2979

[7]. «أما السلام علیک أیها النبی فلیس من صیغ السلام بل هو من توابع التشهد و لیس واجبا بل هو مستحب و إن کان الأحوط عدم ترکه لوجود القائل بوجوبه». طباطبائی یزدى، سید محمد کاظم، العروة الوثقى، ج 1، ص 694، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، 1409ق.

[8]. شیخ حر عاملى، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة، ج 12، ص 81، قم، مؤسسة آل البیت(ع)، چاپ اول، 1409ق.

[9]. روایاتی وارد شده است که پیامبر(ص) با دو تعبیر به رسالت خود شهادت می‌داد: 1. شهادت می‌دهم من پیامبر خدا هستم. 2. شهادت می‌دهم که محمد رسول خدا است: «وَ قَدْ أَذَّنَ رَسُولُ اللَّهِ ص فَکَانَ یَقُولُ أَشْهَدُ أَنِّی رَسُولُ اللَّهِ وَ قَدْ کَانَ یَقُولُ فِیهِ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّه‏». من لا یحضره الفقیه، ج1، ص297.