جستجوی پیشرفته
بازدید
21516
آخرین بروزرسانی: 1395/07/13
خلاصه پرسش
آیا حدیث «انت تقضی دینی» با روایاتی که مقروض بودن را ناپسند می‌داند منافاتی ندارد؟
پرسش
در روایت معروفی از رسول اکرم(ص) آمده که به حضرت علی(ع) فرمودند: «انت تقضی دینی»، آیا «دین» در این‌جا به معنای دین و قرض ظاهری و مالی است یا معنوی؟ و آیا این حدیث با روایاتی که مقروض بودن را ناپسند می‌داند منافاتی ندارد؟
پاسخ اجمالی
«دَین» در لغت و قرآن به معنای وام و قرض آمده است. در این حدیث معنای ظاهری دین که همان قرض است، اراده شده است. اما آیا این روایت با نهی معصومین(ع) از قرض گرفتن منافات دارد؟ همان‌گونه که در پرسش آمده، در برخی از روایات از گرفتن قرض نهی شده است. اما از طرف دیگر می‌بینیم که پیامبر(ص)، علی، حسن و حسین(ع) و بسیاری از مسلمانان در حالی به شهادت رسیدند یا به مرگ طبیعی از دنیا رفتند که بدهکار بودند.
در جمع بین این دو دسته از روایات باید گفت؛ این نهی در روایات هنگامی است که شخص بدون نیاز بخواهد قرض بگیرد که این بر کراهت قرض دلالت می‌کند، و البته در شرایطی نیز بر حرمت.
 
پاسخ تفصیلی
ارباب لغت «دَین» را به معنای وام و قرض گرفته‌اند.[1] همچنین این واژه در قرآن نیز در چهار مورد استعمال شده که به معنای وام و قرض آمده است.[2] بنابراین، در این حدیث معنای ظاهری دَین که قرض باشد اراده شده است.
حال آیا این معنا با نهی معصومان(ع) از گرفتن قرض منافات دارد یا خیر، موضوعی است که به آن می‌پردازیم. برای روشن شدن بحث، بیان چند نکته ضروری به نظر می‌رسد.
1. همان‌طور که در پرسش آمده، در برخی از روایات از گرفتن قرض نهی شده است، یا این‌که پیامبر اسلام(ص) بر جنازه شخص بدهکار نماز نمی‌گزاردند.
ابو سعید خدری می‌گوید: از رسول خدا(ص) شنیدم که می‌فرمودند: «بر خدا پناه می‌برم از کفر و قرض». محضر مبارکش عرض شد: آیا قرض را معادل کفر قرار می‌دهید؟ فرمود: «آرى».[3]
همچنین معاویة بن وهب می‌گوید: به امام صادق(ع) گفتم: می‌گویند در زمان رسول خدا(ص) یکى از یاران وى از دنیا رفت، در حالى که دو دینار بدهکار بود، رسول خدا(ص) حاضر نشد تا بر جنازه وى نماز بخواند، بلکه به اصحابش فرمود: «بر برادرتان نماز بخوانید»، تا این‌که یکى از خویشانش آن دین را به عهده گرفت. آیا این مطلب صحّت دارد؟ امام صادق(ع) فرمود: «آرى صحیح است».[4]
2. از طرف دیگر می‌بینیم که پیامبر اسلام(ص)، علی، حسن و حسین (ع) و بسیاری از مسلمانان، در حالی از دنیا رفتند که بدهکار بودند.
در مورد شخص رسول خدا(ص) نقل شده است؛ با این‌که از انتهاى یمن تا جنگل‌هاى عمان و تمامى حجاز تا اطراف عراق در تحت حکومت او بود، ولى هنگامى که وفات کرد بدهکار بود و سپر او در گرو غذاى خانواده‌اش بود.[5] همچنین برخی از ائمه و بسیاری از یاران پیامبر و ... این چنین بودند.[6]
بنابراین، در آموزه‌های دینی از یک سو از قرض کردن نهی شده، اما از طرف دیگر مشاهده می‌شود که خود معصومان(ع) و اصحاب آنان قرض می‌نمودند؛ برای جمع بین دو نوع از احادیث باید تفاوت افرادی که اقدام به قرض می‌کنند را مورد بررسی قرار دهیم:
أ. برخی از قرض گیرندگان، افراد نیازمندی هستند که رفع نیازشان تنها با قرض برطرف می‌شود؛ مانند کسانی که برای نیازهای اولیه زندگی چیزی ندارد، برای این افراد با توجه به ضرورت بسا گرفتن قرض واجب باشد.
ب. زمانی فردی نیازش در حد ضرورت نیست، اما با توجه به این‌که فراهم نمودن رفاه و آسایش در حد معمول خانواده از محسّنات است؛ از این‌رو گرفتن قرض در راستای ایجاد رفاه و آسایش خانواده خوب است.
ج. زمانی نیز عده‌ای نه برای نیاز، بلکه برای اموری که بیشتر از تنوع‌طلبی سرچشمه می‌گیرد، برای رفاه بیش از حد نیاز قرض می‌گیرند، این کار مورد نهی شارع است و اگر موجب هتک مؤمن شود، چه بسا به حرمت نیز منجر می‌شود.
در این‌جا به برخی از حکمت‌ها و فلسفه‌های نهی از گرفتن قرض اشاره می‌کنیم.
الف. قرض موجب ناراحتی در شب و خواری در روز می‌شود: على(ع) فرمودند: «از قرض کردن دورى کنید؛ زیرا موجب ذلّت در روز و حزن در شب می‌باشد».
ب. بدهکاری چیزی است که حتی با شهادت در راه خدا جبران نمی‌شود: از امام باقر(ع) نقل شده است: «هر گناهى را کشته شدن در راه خدا جبران می‌کند، مگر قرض که هیچ جبران و کفّاره‌اى ندارد، مگر آن‌که بدهکار آن‌را پرداخته یا رفیقش از جانب او پرداخت کند و یا صاحب قرض وى را ببخشد».
ج. مردم برگرفتن قرض جرأت پیدا نکنند: در مورد امتناع پیامبر(ص) از نماز خواندن بر بدهکار، امام(ع) می‌فرماید: البته این عمل از رسول خدا به این دلیل بود که مردم بر گرفتن قرض جرأت پیدا نکنند، نه این‌که واقعاً دین و قرض حرام باشد؛ چون همان‌گونه که بیان شد، پیامبر(ص)، برخی از ائمه(ع) و بسیاری از مسلمانان، در حالی از دنیا رفتند که بدهکار بودند،[7] از طرفی احادیث بسیاری پیرامون قرض دادن وارد شده است که اگر قرض گرفتن مردود بود، تشویق به قرض دادن موردی نداشت.[8]
گفتنی است؛ مجلسى(ره) در توجیه بین دو رفتار پیامبر -کفالت و ضمانت براى وام مرده بدهکار، با آنچه در اخبار خاصّه و عامّه آمده است که آن‌حضرت بر جنازه بدهکار نماز نمی‌خواند- می‌گوید: ترک نماز در صدر اسلام، زمانی بود که بودجه مسلمانان کم و خزانه بیت المال خالی بود، امّا ضمانت بدهکاری‌ها از طرف پیامبر(ص) بعد از توسعه در بیت المال و فتوحات و غنائم بوده است.[9]
مؤیّد این نظر آن است که آنچه از طرق عامه رسیده است که مرده بدهکار را نزد آن‌حضرت می‌آوردند، می‌فرمود: «براى بدهکارى خود چیزى دارد؟» اگر می‌گفتند دارد، بر او نماز می‌خواند و چون خدا پیروزی‌ها نصیب او کرد. فرمود: «أنا أولى بالمؤمنین من أنفسهم» هر که بمیرد و وامى داشته باشد، به عهده من است و هر که مالى به جا گذارد از آنِ ورثه او است.[10]
 

[1]. مصطفوى، حسن،‏ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج ‏3، ص 287، تهران‏، بنگاه ترجمه و نشر کتاب‏، 1360ش‏.
[2]. نساء، 11 و 12.
[3]. شیخ صدوق، علل الشرائع، ج ‏2، ص 527 – 529، قم، داورى‏، چاپ اول، بی‌تا‏.
[4]. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق، غفارى، علی اکبر، ج ‏4، ص 242 و 243، تهران‏، نشر صدوق‏، چاپ اول، 1367ش‏.
[5]. قطب راوندی، الخرائج و الجرائح، ج ‏2، ص 885، قم، مدرسه امام مهدى‏، چاپ اول، 1409ق‏.
[6]. ر. ک: علل الشرائع، ج ‏2، ص 527 – 529.
[7]. همان.
[8]. برای آگاهی از اهمیت و جایگاه قرض الحسنه ر. ک: «قرض الحسنه و برتری آن نسبت به صدقه»، سؤال 13033.
[9]. کلینی، اصول کافى، ترجمه کمره‌اى، ج ‏3، ص 728، قم، انتشارات اسوه‏، چاپ سوم‏، 1375ش‏.
[10]. همان‏.
ترجمه پرسش در سایر زبانها
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • چرا زن نمی‌تواند مرجع تقلید و قاضی باشد؟
    73146 اجتهاد و مرجعیت در اسلام 1387/04/03
    دانشمندان و متخصّصان دینی درباره‌ موضوعاتی؛ مانند مرجع تقلید، یا قاضی شدن زن و بعضی از عناوین دیگر، اختلاف نظر دارند. این امور جزو مسلّمات و ضروریات دینی به شمار نمی‌آید. کسانی که می‌گویند زنان مرجع تقلید یا قاضی نمی‌شوند، به ادله‌ای؛ نظیر روایات و اجماع، تمسک کرده‌اند ...
  • چرا خداوند در مقابل درخواست رؤیت خدا توسط یهودیان، آنها را مجازات کرد؟
    8592 تفسیر 1392/01/26
    آنچه باید در این‌جا مورد دقت قرار گیرد، این عبارت در آیه است: « فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْ». باء در «بظلمهم» معنای سببیت بوده و متعلق به «اخذتهم» است و معنا این‌گونه می‌شود که آنها را به جهت ستمی که روا داشته­‌اند، با صاعقه مجازات می‌کنیم. این عبارت نمایان‌گر ...
  • با در نظرگرفتن جمیع جوانب و مصالح، آیا ارجح نیست که مقام رهبری در قانون جمهوری اسلامی ایران دارای یک زمان و دوره مشخص باشد؟
    8512 System 1389/04/16
    دائمی بودن رهبری در ایران ناشی از رأی مردم به قانون اساسی بوده و دلیلی نیز وجود ندارد که در صورت از دست ندادن شرایط، زمان آن را محدود کرد. فساد موجود در حکومت ها بیشتر ناشی از خلق و خوی حاکمان ...
  • با توجه به آیات 103 و 104 سوره کهف، راه تشخیص کار نیک از بد و ناپسند چیست؟
    24104 تفسیر 1389/05/13
    آیات شریفه، به معرفى زیانکارترین انسان ها و بدبخت‏ترین افراد بشر مى‏پردازد. زیان واقعى و خسران مضاعف آنجا است که انسان سرمایه‏هاى مادى و معنوى خویش را در یک مسیر غلط و انحرافى از دست دهد و گمان کند کار خوبى کرده است، نه از این کوشش ها ...
  • آیا در اسلام، مسئله ای به نام وضوی ارتماسی داریم؟
    11356 Laws and Jurisprudence 1391/07/03
    وضوى ارتماسى آن است که انسان صورت و دستها را به قصد وضو با مراعات شستن از بالا به پایین در آب فرو برد؛ اما براى این که مسح سر و پاها با آب وضو باشد، باید در شستن ارتماسى دستها، قصد شستن وضویى، هنگام بیرون آوردن ...
  • زنان عقیمی که بچه‌دار نمی‌شوند از دیدگاه قرآن چه جایگاهی دارند؟
    24597 تفسیر 1395/08/04
    گرچه پروردگار صلاح دیده برخی مردان و زنان، عقیم باشند[1] اما عقیم بودن و بچه‌دار نشدن به تنهایی نقصی معنوی - نه برای مردان و نه برای بانوان - نبوده و از مقام و ارزش انسانی هیچ کدام از آنها نمی‌کاهد. البته می‌شود برای ...
  • آیا در تحقیقات پزشکی، جایز است از جنین سقط شدهٔ انسان استفاده کرد؟
    7682 گوناگون 1393/02/25
    بیشتر فقها تشریح بدن انسان(جنین یا غیر جنین) را جایز نمی‌دانند، اما برخی از مراجع[1] در این‌باره می‌گویند، اگر این‌گونه تحقیقات در راستای کشف مطالب پزشکى جديد و مورد نیاز جامعه و نیز درمان بيمارى‌های تهدید کننده زندگى مردم باشد، جايز است؛ ولى تا ...
  • آیا گزارش غیر‌مسلمان مبنی بر نجاست چیزی که در اختیار اوست، مورد قبول است؟
    8833 اثبات نجاست 1393/02/03
    فقها در این زمینه فرقی بین مسلمان و غیر مسلمان نگذارده و می‌گویند، نجس بودن چیزى از سه راه ثابت مى‌شود، و باید بر آن ترتیب اثر داد: 1. آن که انسان خودش یقین به نجاست پیدا کند. 2. دو نفر عادل و یا حتّى یک نفر گواهى ...
  • معنای استدلال مباشر چیست؟
    19452 قیاس اقترانی و استثنائی 1391/12/06
    در مورد استدلال مباشر آنچه را که برخی از نویسندگان در این‌باره نگاشته‌اند، در این‌جا نقل می‌کنیم: بسیاری از منطق‌نگاران معاصر آنچه را در منطق نگاشته‌های پیشین با عنوان «احکام قضایا» یا «نسبت قضایا» مطرح بوده، قسمی از استدلال برشمرد‌ه‌اند و نام‌هایی؛ همچون استدلال «مباشر»، «بی‌واسطه» و «بسیط» ...
  • محدوده حرم مکه چقدر است؟
    9600 گوناگون 1396/10/23
    ابتدا باید دید منظور از حرم مکه چیست، آیا مراد، مسجد الحرام است؟ یا منطقه‌ای که زائرین خانه‌ی خدا بدون احرام، حق ورود به آن‌را ندارند و ورود کفار نیز به لحاظ شرعی در آن ممنوع است؟ در صورت نخست، پاسخ آن است که هر مکانی که در ...

پربازدیدترین ها