جامعۀ پیشرفته و وارسته، با توجه به تعریف فرهنگ ها، ادیان و مکاتب مختلف خواهد بود؛ لذا تعریف وارستگی در هر جامعه بستگی به فرهنگ و آموزه هایی دارد که در آن جامعه حاکم است. و شاخصه های آن را دین و فرهنگ آن جامعه بیان می کند. بنابر معیار و تعریفی که دین اسلام از پیشرفت و وارستگی دارد، جامعه ای وارسته است که شهروندانش به آموزه ها، تعالیم و دستورات اخلاقی و اجتماعی اسلام پای بند باشند و آن رفتارها را در جامعۀ خود به اجرا در آورند.

از نگاه اسلام، زندگی اجتماعی و روابط افراد یک جامعه و وظایف یک شهروند در قبال مردم و جامعه ای که در آن زندگی می کند، دارای اصول و ضوابطی است که هر فرد مسلمان در مناسبات و رفتارهای اجتماعی ملزم به رعایت آنها است.

هر مردم و جامعه ای که این آموزه ها را سرلوحۀ برنامه های زندگی خویش قرار دادند، در آن اجتماع پیشرفت و وارستگی تحقق خواهد یافت.

برخی از مهم ترین شاخصه ها و نشانه های وجود پیشرفت در یک جامعه به صورت خلاصه می تواند اینها باشد:

1. توحید: پیشرفت ‏هاى مادى و صنعتى فقط بخشى از زندگى انسان را تأمین مى‏ کند و به تنهایى سعادت و خوش‏ بختى نمى ‏آورد و پاسخ گوى همه خواسته ‏هاى فطرى بشر نیست، بلکه باید به موازات این، پیشرفت در ابعاد معنوى، اخلاقى و انسانى نیز تکامل یابد و خلأهاى روحى و روانى را جبران نماید. بى‏ گمان سرچشمه حیات معنوى و همه امور دینى و اخلاقى پذیرش توحید و پرستش خداى یگانه است.

نیاز به معبود و احساس پرستش یکى از ضروریات فطرى و صفات عمومى بشر است و از هیچ ملتى جدا نمى‏شود و هیچ حقیقتى به جاى آن نمى ‏نشیند. قرآن یکى از مظاهر برجسته جامعه مطلوب را اعتقاد به توحید و دورى از شرک مى ‏داند. هر پیامبرى که از جانب خدا مبعوث شده، نخست توحید و یگانه ‏پرستى را مطرح ساخته، سپس دیگر مسائل اجتماعى و سیاسى را بیان کرده است: «...لَیبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ امْناً یعْبُدُونَنى‏ وَ لا یشْرِکُونَ بى‏ شیئاً»؛[1] ترسشان را به آرامش و ایمنى مبدّل مى ‏کند، آن ‏چنان‏ که تنها مرا مى ‏پرستند و چیزى را شریک من نخواهند ساخت.

2. عدل و دادگسترى‏ و عدم تبعیض: رسول اکرم (ص) می فرماید: عدل در مسائل اجتماعى مانند سپر نگهبانى است که افراد در پناه آن از تعدّى محفوظ خواهند ماند.[2]

 "وَ عَنِ النَّبِیِّ (ص) نَظَرَ إِلَى رَجُلٍ لَهُ ابْنَانِ فَقَبَّلَ أَحَدَهُمَا وَ تَرَکَ الْآخَرَ فَقَالَ النَّبِیُّ ص فَهَلَّا آسَیْتَ بَیْنَهُمَا"؟؛[3] پدرى با دو فرزند خود شرفیاب محضر رسول اکرم بود. یکى از فرزندان را بوسید و به فرزند دیگر اعتنا نکرد. پیغمبر که این رفتار نادرست را مشاهده کرد! به او فرمود چرا با فرزندان خود به طور مساوى رفتار نمی کنى؟ و فرمود: "اعْدِلُوا بَیْنَ أَوْلَادِکُمْ کَمَا تُحِبُّونَ أَنْ یَعْدِلُوا بَیْنَکُمْ فِی الْبِرِّ وَ اللُّطْفِ"؛‏[4] میان فرزندانتان به عدالت رفتار کنید، چنان که دوست دارید در مورد شما به عدالت رفتار شود در خوبی ها و لطف.

3. اتّحاد و همبستگی: وحدت نظرى و عملى و هماهنگى عناصر مؤثر جامعه از نشانه‏هاى روشن پیشرفت و تمدن است. در جامعه‏اى که تکریم، حُرمت و ارزش‏ یابى افراد براساس جنسیت، تابعیت، رنگ و زبان مبتنى گردد، پایه‏ هاى پیشرفت مستحکم نمى‏شود و کاروان تمدن به پیش نمى رود. اما در سایه انسجام و همبستگى، سنّت ‏ها و نظرها به هم مى ‏آمیزد، بر کمالات و امتیازات اقوام و افراد جامعه افزوده مى ‏شود، کمبودها و نقص ‏هاى اجتماعى تأمین مى ‏گردد، اندیشه ‏ها و فرهنگ ‏ها با هم آشتى مى ‏پذیرد، تعاون و همیارى جان مى ‏گیرد، بازار و بازرگانى رونق مى ‏یابد و ارکان حکومت و پایه ‏هاى دولت تقویت مى‏شود.

4. آزادی: آزادى از مظاهر بارز پیشرفت است؛ جامعه‏اى که بر پایه آزادى اندیشه استوار باشد، در افق روشنى از تمدن انسانى قرار مى‏گیرد.

5. علم و دانش: آشنایى با علوم و فنون از دیگر مظاهر تمدن، و جهل و ناآگاهى و نداشتن شناخت کافى نسبت به علم و صنعت از نشانه‏هاى عقب ماندگى و سقوط است. جامعه ‏اى پیشتاز است که بهره‏ اى از معارف بشرى را دریابد و گامى فراسوى علم و معرفت بردارد، و گرنه در پیچ و خم حیات، همچنان حیرت زده مى ‏ماند و ره به جایى نمى‏ برد.

6. امنیت: مقوله امنیت در واقع عنصر محوری برای جامعه است؛ یعنی جامعه در بستر امنیت شکوفا خواهد شد؛ چرا که رشد و تعالى همه جانبه تعلیم و تربیت و دیگر ابعاد زندگى مادى و معنوى در سایه امنیت و آسایش امکان پذیر است و تلاش و تکاپوى افراد در گهواره امنیت جهت و جریان مى‏یابد.

حضرت ابراهیم (ع) از جمله ویژگى ‏هاى خانه خدا را مأمن بودن آن معرفى مى ‏نماید و از خدا مى ‏خواهد تا آن را براى زایران خانه‏اش ایمن گرداند.[5]

پس جامعه‏اى که از نعمت امنیت بى ‏بهره است نشان مى ‏دهد که هنوز با پیشرفت شایسته و تمدن انسانى فاصله دارد.

برای آگاهی بیشتر، در مورد معیارها و شاخصه ها برای پیشرفت و وارستگی جامعه که وابسته به رفتارهای شهروندان می باشد، پاسخ 332 (ویژگی های شهروند مسلمان) را مطالعه کنید.

همچنین نقش مدیران و شا خصه ‌های مدیریتی آنها در رسیدن به رشد و پیشرفت کشور نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است. ابعاد پیشرفت و وارستگی جامعه را می‌توان از زاویه تأثیر شاخصه ‌های شخصیتی مدیران و نیز نوع مدیریت آنها بررسی کرد.

مهم ترین معیار انتخاب و گزینش مدیران سیاسی علاوه بر شرایط عمومی؛ مانند عدالت، تقوا، صداقت، قانون مداری و...، می تواند تخصص لازم، تعهد باشد.