پیش از بیان نام‌ها و نسب امام علی(ع) باید توجه کرد که یک فرد ممکن است دارای نام‌ها، القاب و شهرت‌هایی باشد که به صورت پراکنده در کتب مختلف به آنها اشاره شده است، ولی این گوناگونی تفاوت و تعارض به شمار نمی‌آید. برای امام علی(ع) نیز در روایات و منابع تاریخی نام‌ها و شهرت‌های مختلفی ذکر شده است که هرکدام بیانگر یک صفت و ویژگی برای آن‌حضرت می‌باشد. در این‌جا به برخی از آنها اشاره می‌شود.[1]
نام‌ها و القاب امام علی(ع)
1. «علی»:[2] درباره چگونگی نام‌گذارى آن‌حضرت به «على»؛ میان دانشمندان اسلامی اختلاف نظر وجود دارد؛ برخی گفته‌اند: هنگامى که امام علی(ع) متولّد شد، مادرش فاطمه بنت اسد، برای یادبود نام پدرش اسد، او را «حیدره» نامید(اسد و حیدر هر دو به معنای شیرند). سپس او و ابوطالب، به الهام الهى توافق کردند که وى را «على»[3] بنامند.[4] در روایات چنین آمده است:
فاطمه بنت اسد می‌گوید: «من درون کعبه رفتم و از میوه‌ها و روزی‌هاى بهشتى خوردم. پس چون خواستم بیرون بیایم، کسى مرا ندا داد: اى فاطمه! او را "على" بنام که او على (بلند مرتبه) است و خداوندِ علىّ اعلى می‌فرماید: "نامش را از نام خود برگرفته‌ام و به ادب خود، تربیتش کرده‌ام و بر دشواری‌هاى دانشم آگاهش کرده‌ام. اوست که بت‌ها را در خانه‌ام می‌شکند، و اوست که بر بام خانه‌ام اذان می‌گوید و مرا تقدیس و تمجید می‌کند. پس خوشا به سعادت کسى که دوستش بدارد و اطاعتش کند، و واى بر کسى که سرپیچی‌اش کند و دشمنش بدارد!».[5]
عبّاس بن عبدالمطّلب می‌گوید: هنگامى که فاطمه بنت اسد، على را به دنیا آورد، او را به نام پدرش «اسد» نامید؛ ولى ابوطالب به این، راضى نشد و گفت: بیا تا شبى از کوه ابوقبیس بالا رویم و آفریدگار آسمان را بخوانیم، شاید که ما را به نام او آگاه کند. پس شب هنگام، حرکت کردند و از کوه ابوقبیس بالا رفتند و خداى متعال را خواندند و ابوطالب، این شعر را سرود: «اى پروردگارِ شب تیره و صبح روشن درخشنده! حکم قطعی‌ات را برایمان بیان کن که این پسر را چه بنامیم». پس آوایى از آسمان آمد و ابوطالب، سرش را بالا کرد که ناگاه، لوحى همچون زمرّد سبز دید که چهار سطر در آن نوشته شده بود. آن‌را با دستانش گرفت و محکم به سینه‌اش چسباند. در آن چنین نوشته بود: «به فرزندى پاکیزه، اختصاص یافته‌اید پاک و شریف و پسندیده، و نامش از جانب [خداى] قاهر و والا "على" است ، برگرفته از "علىّ"». پس ابوطالب بسیار شادمان شد و براى خداى ـ تبارک و تعالى ـ به سجده افتاد و ده شتر، عقیقه کرد. آن لوح، به کعبه آویخته بود و بنى هاشم به آن بر قریش افتخار می‌کرد تا آن‌که در جنگ حجاج و ابن زبیر، ناپدید شد.[6]
2. أسد.[7]
3. امیر المؤمنین.[8]
4. حیدر کرار.[9]
5. حضرت علی(ع) در کتب آسمانی و نزد برخی ملت‌ها و گروه‌های مردمی نام‌های دیگری نیز دارند؛ خود آن‌حضرت می‌فرماید: نام من در انجیل، «الیا» و در تورات، «برىء» و در زبور، «أرىّ» و نزد هندوان، «کبکر» و پیش رومیان، «بطریسا» و نزد پارسیان، «جبتر» و پیش ترکان، «بثیر» و نزد زنگیان، «حیتر» و پیش کاهنان، «بوىء» و نزد حبشیان، «بثریک» و نزد مادرم، «حیدرة» و پیش دایه‌ام، «مَیمون (خوش یُمن)» و نزد عرب، «علىّ» و پیش ارامنه، «فریق» و نزد پدرم، «ظهیر» است.[10]
نسب امام علی(ع)
ابن مغازلى به نقل از مصعب بن عبداللّه می‌گوید: «او، على پسر ابوطالب، پسر عبد المطّلب، پسر هاشم، پسر عبد مناف، پسر قُصَى، پسر کلاب، پسر مُرّه، پسر کعب، پسر لُؤَى، پسر غالب، پسر فِهر، پسر مالک، پسر نضر، پسر کنانه، پسر خُزیمه، پسر مُدرکه، پسر الیاس، پسر مُضَر، پسر نزار، پسر مَعْد، پسر عدنان است؛ و نام ابوطالب، عبد مناف است».[11]
این سلسله نسبت تا عدنان مورد قبول همه دانشمندان اسلامی است، ولى از آن پس تا آدم(ع) مورد اختلاف است؛[12] از این‌رو ما به همین مقدار بسنده کردیم. اما مطمئناً حضرت ابراهیم و اسماعیل(ع) نیز در سلسله اجداد حضرتشان به شمار می‌آیند.
علامه حلی می‌گوید: خداى متعال، به ابراهیم(ع) فرمود: «دعاى تو را درباره فرزندت اسماعیل شنیدم، وجود او را، پربرکت ساخته و او را به ثمر خواهم رساند و از وى دوازده فرزند که نسل پاکت را گسترش داده و در نهایت، امتى بزرگ از صالحان و نیکوکاران پدید آورند، به وجود خواهم آورد». تردیدى نیست که على(ع) یکى از آن ستارگان درخشان دوازده‌گانه است و این فضیلتى است که هیچ‌کس با او همتا نخواهد بود.[13]

---