حضرت یونس(ع) از پیامبران الهی بود که سال‌های متمادی برای هدایت قوم خود تلاش کرد. او زمانی که از ایمان آوردن قومش ناامید شد، با ناراحتی و غضب، آنها را رها کرد: «وَ ذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَیْه»؛[1] «النون» به معنای «حوت» و ماهی بزرگ است و مراد از «ذا النون» صاحب حوت؛ یعنی حضرت یونس می‌باشد.[2]
یونس(ع) قبل از این‌که به او دستور هجرت داده شود، آنها را رها کرد.[3] این عمل، اگرچه بر اساس موازین دینی برای ایشان حرام و مکروه نبود،‌ اما گزینه بهتر این بود که تا رسیدن دستور صریح پروردگار مبنی بر هجرت در کنارشان می‌ماند و صبر پیشه می‌کرد: «فَاصْبِرْ لِحُکْمِ رَبِّکَ وَ لا تَکُنْ کَصاحِبِ الْحُوتِ إِذْ نَادَى‏ وَ هُوَ مَکْظُومٌ».[4]
در نهایت یونس نبی به جهت این ترک اولی محکوم به حیات در درون شکم ماهی شد. تحمل چنین زندانی غیر طبیعی که هزاران برابر سخت‌تر از زندان‌های عادی می‌باشد، بسیار سخت است چون در شکم ماهی، ظلمت و تاریکی به معنای واقعی کلمه وجود دارد.
یونس در چنین فضایی با خدای خود مناجات کرده و از عملی که انجام داده توبه می‌نماید و به درگاه الهی چنین عرضه می‌دارد: «...فَنادى‏ فِی الظُّلُماتِ أَنْ لا إِلهَ إِلاَّ أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمینَ».[5]
با این‌که در قرآن از انبیای مختلف مانند ابراهیم،[6] زکریا،[7] و... دعاهایی نقل شده است، با این حال دعای یونس از جمله مشهورترین بوده و در دعاهای مختلفی از آن استفاده شده است و شاید این به جهت نوع گفتار و شرایطی باشد که دعا در آن شرائط بیان شده است.
اکنون به چند روایت که به خواندن دعای حضرت یونس(ع) به صورت مستقل و یا در ضمن دعایی دیگر توصیه می‌کند، توجه فرمایید:
1. محمّد بن الفرج گوید: «امام محمّد تقى(ع) این دعا را در نامه‌اى برایم نوشت و به من تعلیم داد که چگونه باید آن‌را بخوانم و معناى آن چیست، و فرمود: هر کس این دعا را پس از نماز صبح بخواند از خداوند درخواست حاجتى نمی‌کند، مگر این‌که خدای عزّ و جلّ مشکل و مطلب او را برایش آسان گرداند و گرفتاری‌هاى او را کفایت فرماید و آن دعا چنین است: بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ‏ وَ أُفَوِّضُ أَمْرِی إِلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصِیرٌ بِالْعِبادِ فَوَقاهُ اللَّهُ سَیِّئاتِ ما مَکَرُوا لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَ نَجَّیْناهُ مِنَ الْغَمِّ ...».[8]
2. در منطقه ربذه، مردی از خراسان خطاب به امام صادق(ع) فرمود: فدایت شوم؛ فرزندی ندارم [راهی برای فرزنددار شدن نشانم دهید]. امام صادق(ع) فرمود: «زمانی که به شهر خود برگشتی و در کنار همسرت قرار گرفتی، این سه آیه را بخوان: وَ ذَا النُّونِ‏ إِذْ ذَهَبَ‏ مُغاضِباً فَظَنَ‏ أَنْ‏ لَنْ‏ نَقْدِرَ عَلَیْهِ‏ .... ان‌شاء الله فرزندی به تو عطا خواهد شد».[9]
3. امام صادق(ع): «تعجب می‌کنم از کسى که محزون می‌شود؛ چرا به گفته خداوند توجه ندارد (از این گفته برای رفع اندوهش استفاده نمی‌کند) که فرمود: لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ‏. و در دنباله آن فرمود: وَ نَجَّیْناهُ مِنَ الْغَمِّ وَ کَذلِکَ نُنْجِی الْمُؤْمِنِینَ‏».[10]
این آیه در دعاهای دیگری نیز ذکر شده[11] و همچنین در نماز غفیله که بر آن تأکید بسیار شده است خواندن این آیه لازم می‌باشد.[12]

---