بر اساس تعالیم قرآن کریم، شیطان بر انسان تسلط کامل ندارد، بلکه او تنها انسان‌ را به بدی‌ها دعوت می‌کند و  برخی آنان دعوتش را می‌پذیرند:

«چون کار به پایان آید، شیطان گوید: خدا به شما وعده داده بود و وعده او درست بود و من نیز به شما وعده داده بودم ولى به وعده‌ام عمل نکردم و برایتان هیچ دلیل و برهانى نیاوردم جز آن‌که تنها دعوتتان کردم و شما نیز دعوتم را پذیرفتید! پس مرا ملامت مکنید و به نکوهش خویشتن بپردازید».[1]

از طرفی هنگامی که انسان فریب شیطان را خورده و به خداوند و نعمت‌های او کافر شده باشد، شیطان وی را به حال خود رها ‌می‌کند، اگرچه دائم به وسوسه او نیز می‌پردازد، اما نیاز چندانی برای دام‌گستردن او ندارد، بلکه چه بسا خود را از آنان دور می‌کند:

1. «کَمَثَلِ الشَّیْطانِ إِذْ قالَ لِلْإِنْسانِ اکْفُرْ فَلَمَّا کَفَرَ قالَ إِنِّی بَری‏ءٌ مِنْکَ إِنِّی أَخافُ اللَّهَ رَبَّ الْعالَمینَ»؛[2] همانند شیطان که به آدمى گفت: کافر شو. چون کافر شد، گفت: من از تو بیزارم. من از خدا، آن پروردگار جهانیان می‌ترسم.
2. «وَ إِذْ زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطانُ أَعْمالَهُمْ وَ قالَ لا غالِبَ لَکُمُ الْیَوْمَ مِنَ النَّاسِ وَ إِنِّی جارٌ لَکُمْ فَلَمَّا تَراءَتِ الْفِئَتانِ نَکَصَ عَلى‏ عَقِبَیْهِ وَ قالَ إِنِّی بَری‏ءٌ مِنْکُمْ إِنِّی آری‏ ما لا تَرَوْنَ إِنِّی أَخافُ اللَّهَ وَ اللَّهُ شَدیدُ الْعِقابِ»؛[3] هنگامی که شیطان کردارشان را در نظرشان بیاراست و گفت: امروز کسى بر شما پیروز نمی‌شود و من پشتیبان شما هستم! ولى چون دو گروه (مسلمانان و کافران) رو در رو شدند او پا به فرار گذاشت و گفت: من با شما نیستم! زیرا چیزهایى می‌‏بینم که شما نمی‌‏بینید! من از خدا می‌‏ترسم زیرا او به سختى مجازات می‌‏کند.

از این‌رو می‌توان گفت بیشترین تلاش شیطان جهت دام‌گستردن برای افرادی از اولیای الهی است که تا به حال فریب او را نخورده و گمراه نشده‌اند، تا بدین وسیله آنان را از راه مستقیم خارج نماید.

در همین راستا است که امام صادق‌(ع) به عبدالله بن جندب فرمود: «شیطان دام‌هاى خود را در دنیا گسترده و هدف او اولیا و دوستان ما هستند...».[4]

معنای این روایت آن است که فردی که با میل و اراده خود کافر شده، نیاز چندانی به وسوسه‌کردن او برای انجام گناه نیست؛ زیرا او دیگر نیازی به فریب شیطان ندارد، بلکه گاه می‌شود که شیطان به آنها نیاز دارد!

امام صادق(ع) می‌فرماید: «همانا برخى از کسانى که خود را به شیعه منتسب می‌دانند تا آن‌جا به دروغ می‌پردازند که شیطان به دروغ ایشان نیازمند است».[5]

همان‌گونه که گفته شد، معنای این روایات آن نیست که شیطان دام خود را برای غیر اولیای الهی پهن نمی‌کند؛ بلکه چون آنها عملا در دام افتاده‌اند نیاز چندانی برای به دام انداختن مجدد آنها نیست، و شیطان از آنها برای فریب و به دام انداختن دیگران استفاده می‌کند، و آنان را جزء لشکریان خود قرار می‌دهد.[6]

[1]. ابراهیم، 22.

[2]. حشر، 16.

[3]. انفال، 48.

[4]. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول(ص)، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ص 301، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1404ق.

[5]. کشی، محمد بن عمر، اختیار معرفة الرجال، محقق، مصحح، شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصطفوی، حسن،‏ ص 297، مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، چاپ اول، 1409ق.

[6]. «مخلصین و نحوه مبارزه آنها با شیطان»، 12730.