لطفا صبرکنید
18508
- اشتراک گذاری
یکی از دو احتمال زیر در معنای ابن - در جملهی "السلام علیک یابن الحسن و الحسین" - میتواند مورد نظر باشد:
- ابن به معنای پیرو کامل باشد و این بر اساس معنای لغوی است که از فرهنگنامهها برمیآید با توجه به تعبیر "قفو و اقتفاء" که به معنای پیرو است.
- ابن از منظر تحلیل اخلاقی و عرفانی و تربیتی برای کسی که از استادی و بزرگی پرورش علمی و اخلاقی یافته، به کار میرود؛ بر این اساس "ابن" در این جمله به معنای پرورش یافته در مکتب امام حسن و امام حسین(ع) است.
پرسش مطرح شده را میتوان از منظر و روشهای مختلف پاسخ داد، مثلاً:
- از منظر اهل لغت. 2. از طریق تحلیل اخلاقی و عرفانی که با هدف قرآن کریم نیز هماهنگ است.
از منظر اهل لغت
"ابن" در کتابهای لغت به چند معنا آمده است: پسر، تابع و پیرو خاص، مسافر(ابن السبیل) و... .[1]
طبق معنای دوم (تابع و پیرو خاص) "ابن" در جملهی "السلام علیک یابن الحسن و الحسین"،[2] به معنای پیرو ویژه و ممتاز است که به طور کامل از صفات والای آن دو امام پیروی میکرد. و با توجه به اینکه هر گلی عطری خاص دارد، حضرت علی اکبر(ع) حلم و صبر را از عمویش امام حسن(ع) و شجاعت و فداکاری را از پدر گرامیاش آموزش دیده بود.
روشن است که طبق این معنا، در "ابن" مفهوم ارزشی برتری نسبت به فرزند جسمانی و صلبی گنجانده خواهد شد، و در این صورت ترجمهی این جمله چنین میشود: سلام خدا بر تو، ای کسی که پیرو خاص حسن و حسین هستی.
از منظر معارف اخلاقی - عرفانی
از منظر معارف اخلاقی اسلام، "ابن" و "ابنا" تنها فرزند پسر و پسران صلبی و جسمانی نیستند. همچنان که پدر تنها صلبی و جسمانی نیست، بلکه "اب" در مفهومی فراگیر به کار رفته آنجا که در روایتی اخلاقی و حکیمانه آمده است: "الآباء ثلاثة اب ولدک و اب علمک و اب زوجک"[3]، پدران سه قسماند: پدر جسمانی، پدر آموزشی، و پدر همسر(زوجه).
همچنین در قرآن کریم آمده است: "و آنگاه که به آنها گفته میشود پیروی کنید آنچه را که از سوی خداوند، نازل شده، میگویند: ما پیروی میکنیم آنچه را که پدرانمان را طبق آن یافتیم.[4]
در تفسیر مواهب الرحمن آمده است[5]: مراد از آبا در این آیه، بزرگان قوم و مربیها و پدران است... و دلیلش آیهی شریفه 67 سورهی احزاب است که میفرماید: "پروردگارا به طور حتم ما پیروی از آقایان و بزرگانمان کردیم، پس ما را گمراه کردند".[6]
در همین راستا در تفسیر روح المعانی آمده است: ولادت بر دو قسم است: صوری و ظاهری، و معنوی...، و ولادت معنوی بر حسب تفاوت استعدادها ارزیابی میشود و کلام حضرت عیسی(ع) که فرمود: "لن یلج ملکوت السموات من لم یولد مرتین"؛ (کسی که دوبار متولد نشود قدرت ورود به ملکوت آسمانها را هرگز نخواهد داشت)، به همین مطلب اشاره دارد.[7]
و ظاهراً از همین باب است که در قرآن کریم "اب" در معنای عمو به کار رفته است؛ یعنی ابن الأخ "فرزند برادر" به جای فرزند خود شخص قرار داده شده است. آنجا که فرمود:
آنهنگام که حضرت ابراهیم(ع) به عمویش گفت: ای عمو عبادت مکن بتی را که نه میشنود و نه میبیند و نه هیچیک از نیازهایت را رفع میکند.[8]
در این آیه "ابت" به معنای عمو است نه پدر؛ زیرا مسلم است که پدران انبیا بت پرست نبودند.[9]
[1]. ر. ک: فرهنگ عربی، فارسی، معجم مقاییس اللغة، واژهی «ابن» ص43؛ المنجد، واژهی «بنی» و «قفو»: «ابن» الهمزة و الباء و النون یدل علی الذکر و علی العقد و قفوا الشییء.
[2]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 4، ص 577، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[3]. آملی، سید حیدر، المقدمات من کتاب نص النصوص، ص 498، تهران، قسمت ایرانشناسی انستیتو ایران و فرانسه پژوهشهای علمی در ایران، چاپ اول، 1352ش؛ نراقی، ملا محمد مهدی، جامع السعادات، ج 3، ص 140، بیروت، اعلمی، چاپ چهارم، بیتا؛ امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنة و الأدب، ج 1، ص 650، قم، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه، چاپ اول، 1416ق؛ سبزوارى، ملا هادى، شرح مثنوى(سبزوارى)، محقق، مصحح، بروجردى، مصطفى، ج 1، ص 298، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى، چاپ اول، 1374ش؛ مشکینی، علی، تحریر المواعظ العددیة، ص 247، قم، الهادى، چاپ هشتم، 1424ق.
[4]. "وَ إِذا قیلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا ما أَنْزَلَ اللَّهُ قالُوا بَلْ نَتَّبِعُ ما أَلْفَیْنا عَلَیْهِ آباءَنا". بقره، 170.
[5]. موسوی سبزواری، سید عبد الاعلی، مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن، ج 2، ص 257، بیروت، مؤسسه اهل بیت(ع)، چاپ دوم، 1409ق.
[6]. "وَ قالُوا رَبَّنا إِنَّا أَطَعْنا سادَتَنا وَ کُبَراءَنا فَأَضَلُّونَا السَّبیلاَ".
[7]. ابن عربی، ابو عبدالله محیی الدین محمد، تفسیر ابن عربی، تحقیق، رباب، سمیر مصطفی، ج 1، ص 49، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، 1422ق.
[8]. "إِذْ قالَ لِأَبیهِ یا أَبَتِ لِمَ تَعْبُدُ ما لا یَسْمَعُ وَ لا یُبْصِرُ وَ لا یُغْنی عَنْکَ شَیْئاً". مریم،42.
[9]. «منظور از علی بن الحسین در زیارت عاشورا»، 861؛ «فرزندان حسنین (ع)»، 12127؛ «حضرت علی اکبر، کلمه ولی الله»، 39793.