صاحب نظران در ادبیات عرب دست کم چهار راه برای انحصار و اختصاص بیان کرده‌اند که یکی از آنها «تقدیم ما هو حقه التأخیر» است؛ یعنی آنچه معمولاً آخر جمله ذکر می‌شود را در ابتدای آن ذکر کنیم.[1]
در زبان عربى تقدیم و تأخیر اجزای جمله، گاه به منظور انحصار در أمرى است؛ مانند: «ایاک نعبد و ایاک نستعین» که با «نعبدک و نستعینک» فرق دارد.
معناى جمله‌‏هاى اول این است: تو را، تنها تو را بندگى می‌کنیم و تنها از تو یارى می‌جوییم. اما معناى جمله‌‏هاى دوم این است: بندگى می‌کنیم تو را و یارى می‌جوییم از تو. فرق اینها این است که در جمله‌‏هاى دوم ممکن است دیگرى هم شریک باشد؛ یعنى بندگى و یا یارى جستن از دیگرى هم در کار باشد، برخلاف جمله‌‏هاى اول.[2]
بر این اساس، عبارت «أَلَا بِذِکْرِ اللهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»، اگر به صورت «أَلَا تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ بِذِکْرِ اللهِ» آمده باشد، معنایش فرق خواهد کرد. اما به دلیل آنکه جار و مجرور (بذکر الله) که معمولاً در پایان جمله ذکر می‌شود را در ابتدای آن آورده‌ایم، این خود نشانگر نوعی انحصار است.
معنای عبارت اول چنین است: «تنها با یاد خدا دل‌ها آرام می‌گیرد»، امّا معنای جمله دوم این است: «با یاد خدا دل‌ها آرام می‌گیرد». در این معنا اختصاص و انحصار وجود ندارد؛ یعنی دل‌ها با یاد خدا آرام می‌گیرد، همان‌طور که ممکن است با یاد غیر خدا نیز آرام گیرد.
امّا در پاسخ به این‌که ما انسان‌‌ها در زندگی‌مان با خیلی چیزها احساس آرامش می‌کنیم، باید گفت؛ آرامش واقعی و پایدار تنها با یاد خدا به دست می‌آید و اثبات این مطلب منافات با آن ندارد که با روش‌های دیگری، برخی از آرامش‌های موقت، ظاهری و ناپایدار برای انسان‌ها به وجود آید.
دل‌هاى آدمیان که همان نفوس مدرکه باشد، هیچ هدفى جز رسیدن به سعادت و امنیت ندارد؛ و به همین جهت است که دست به دامن اسباب می‌زند و چون هیچ سببى از اسباب نیست، مگر آن‌که از جهتى غالب و از جهتى مغلوب است، و تنها سبب غالب و غیر مغلوب، خداى سبحان و خداى غنى و ذو الرحمه است، پس تنها به یاد او دل‌ها آرامش می‌یابد، و اگر دلى به یاد غیر او آرامش یابد، دلى است که از حقیقت حال خود غافل است، و اگر متوجه وضع خود شود، بدون درنگ دچار رعشه و اضطراب می‌گردد.[3] و به اصطلاح کسی که به غیر خدا آرامش گرفته، آن سراب است و صاحب آن خیال می‌کند که به آب رسیده است!

---