«العقل فی أمر الدّنیا مضرّة و العقل فی أمر الدّین مسرّة»؛ در کارهای دنیا، عقل زیان‌آور بوده و در امور مرتبط با آخر، استفاده از عقل موجب خوشحالی و سرور می‌باشد.
جز در کتاب‌های معاصری چون «نهج الفصاحه» - آن هم به نقل از منابع اهل سنت - این روایت در منابع شیعی وجود ندارد، اما از اهل سنت افرادی؛ مانند سیوطی[1] و متقی هندی[2] آن‌را نقل کرده‌اند.
با این وجود، این روایت به این معنا نیست که در امور دنیوی و مسائل مادی نباید از عقل کمک گرفت، بلکه معنایش این است که انسان اگر عقل خود را بیشتر در امور دنیوی به کار بگیرد، دچار خسارت و زیان خواهد شد.
عقل در حقیقت مرکز عبودیت انسان و سرمایه تحصیل بهشت از خداى سبحان است: «قُلْتُ لَهُ مَا الْعَقْلُ قَالَ مَا عُبِدَ بِهِ الرَّحْمَنُ وَ اکْتُسِبَ بِهِ الْجِنَان‏».[3]
امام صادق(ع) در این باره می‌فرماید: «فَبِالْعَقْلِ عَرَفَ الْعِبَادُ خَالِقَهُمْ وَ أَنَّهُمْ مَخْلُوقُونَ وَ أَنَّهُ الْمُدَبِّرُ لَهُمْ وَ أَنَّهُمُ الْمُدَبَّرُونَ وَ أَنَّهُ الْبَاقِی وَ هُمُ»؛[4] به وسیله عقل بندگان خدا،‌ خالق خود را می‌شناسد و می‌دانند که آنها مخلوق‌اند و او مدبر و ایشان تحت تدبیر اویند و این‌که خالقشان پایدار و آنها فانی هستند.
بنابر این، معنای روایت آن است که اگر کسی تمام این سرمایه خدادادی را در مسیر تحصیل دنیا و مادیات به کار گیرد و از هدف اصلی خلقت که همان کسب معنویات و توشه آخرت باشد غافل بماند، این‌جا است که ضرر کرده است. اما اگر همین عقل را در مسائل علمی و معنوی که سرمایه‌ای جاودان هستند به کار گیرد، باعث مسرت و شادی او خواهد بود.[5]
از طرفی، پرداختن به آن دسته از امور دنیایی که برای ادامه زندگی مادی انسان مورد نیاز است، خود نیز از تکالیف شرعی بوده و امری آخرتی به شمار می‌آید و به عنوان نمونه، اگر فردی با عقل خود به دنبال آن باشد که برنامه معاش خود را بگونه‌ای تنظیم کند تا دچار ورشکستگی نشود، او را نمی‌توان سرزنش کرد.

---