ابتدا باید گفت توبه‌ای که تنها بر زبان جاری شده و پیامدهای عملی نداشته باشد، توبه‌ای واقعی نیست. در یک توبه واقعی، باید سبک زندگی انسان تغییر یافته و تمام حقوقی که بر گردن او است، جبران شود.
از این‌رو روایاتی وجود دارند که به شرایط یک توبه واقعی و مراحل آن می­پردازند.
از جمله در همین زمینه، پیامبر خدا(ص) خطاب به یارانش فرمود: آیا می‌دانید توبه‌کننده واقعی کیست؟! اصحاب گفتند: به خدا سوگند که نمی‌دانیم! حضرت(ص) فرمود: کسی که رضایت افرادی که به آنان ستم کرده را به دست نیاورد، گویا توبه نکرده است!
آن‌که مجالس(پاتوق­ها) و خوراکش را تغییر ندهد،‌ گویا توبه نکرده است!
آن‌که دوستانش را تغییر ندهد، گویا توبه نکرده است!
 آن‌که در انجام تکالیف الهی تلاش بیشتری نکند، گویا توبه نکرده است!
 آن‌که پوشاکش را تغییر ندهد، گویا توبه نکرده است!
آن‌که بستر و محل آرمیدن خود را تغییر ندهد، گویا توبه نکرده است![1]
آن‌که قلبش گشاده نشده و دستش به خیر نرود، گویا توبه نکرده است!
آن‌که آرزویش را کوتاه نکرده و مراقب زبانش نیست، گویا توبه نکرده است!
آن‌که خوراک بیش از نیازش را به دیگران نبخشد، گویا توبه نکرده است!
و آن‌که تمام ویژگی­های بالا را داشته باشد، واقعاً توبه کرده است.[2]
گفتنی است که تمام آنچه در این روایت و روایات مشابه آمده، ناظر به آن‌جا است که خوراک، پوشاک، مسکن او از مال حرام یا شبهه بوده و دوستانش مانعی جهت ادامه مسیر او بوده و ...، و گرنه اگر کسی از درآمد حلال، مالی را به دست آورده، و یا دوستان مؤمن و پرهیزکاری دارد، و یا پاتوقش در مسجد بوده و ...، نیازی به تغییر آنها ندارد.[3]

---