بر اساس اصل 110 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، رهبر وظایف و اختیارات مهمی دارد که یکی از این وظایف، عفو یا تخفیف مجازات محکومیت در حدود موازین اسلامی پس از پیشنهاد رئیس قوه قضاییه است. البته رهبر می‌تواند بعضی از وظایف و اختیارات خود را به شخص دیگری واگذار کند.

طبیعی است که حکومت اسلامی در ارتباط با عفو مجرمان به چند نکته توجه کرده و موازین اسلامی را حسب شرایط مورد بررسی قرار خواهد داد. به عنوان نمونه:

1. فردی که قرار است مورد عفو قرار گیرد، شاکی خصوصی نداشته باشد که هنوز رضایتش جلب نشده است. با این وجود اگر کسی مثلا به اتهام ارتکاب قتل عمد در حبس و منتظر حکم قاضی است، رهبر می‌تواند حکم کند که وی تا زمان صدور حکم قطعی در زندان نباشد.
2. با عفو مجرمان، نظم جامعه اسلامی دچار اختلال نشده و ناامنی گسترش نیابد.

و ...

به هر حال تشخیص موازین و انطباق آنها بر مصادیق بر عهده فقیه بوده و با توجه به شرایط زمانی و مکانی می‌تواند متفاوت باشد.

گفتنی است که در ارتباط با عفو، آیات صریحی در قرآن کریم وجود دارد. به عنوان نمونه، بعضی از اسیران و مجرمان در نبردهای صدر اسلام مورد عفو و گذشت قرار گرفته و آزاد شدند، تا جایی که بعد از فتح مکه، پیامبر(ص) حتی از وحشی قاتل عمویش حمزه،[1] گذشت کرد و خالد بن ولید که در نبردی رفتارهای بسیار ناپسند داشت، مجازات نشد. [2] و نیز فراریان مسلمان جنگ أحد بخشیده شدند.[3]

 با این وجود، تحلیل وسیع و همه‌جانبه استفاده از عنصر عفو در طول تاریخ اسلام، نیاز به بررسی گسترده‌تری دارد که در حد این نوشتار نیست.[4]

[1]. «چگونگی برخورد پیامبر (ص) با وحشی قاتل حمزه»، 23827.

[2]. «علت مجازات نشدن خالد بن ولید توسط پیامبر(ص)»، 67244.

[3]. «بخشش فراریان جنگ احد»، 2926؛ «فرار خلفای سه‌گانه از جنگ‌های زمان پیامبر خدا(ص)»، 89957.

[4]. «محدوده اختیارات ولی فقیه»، 9297؛ «اختیارات نظام قانون‌گذاری کشور در ارتباط با مجازات»، 46544؛ «اختیارات ولایت فقیه»، 31.