امام علی(ع) در مورد استفاده صحیح از عقل[1] فرمود: «الْعَقْلُ‏ غِطَاءٌ سَتِیرٌ وَ الْفَضْلُ‏ جَمَالٌ ظَاهِرٌ فَاسْتُرْ خَلَلَ خُلُقِک بِفَضْلِک‏ وَ قَاتِلْ هَوَاک بِعَقْلِک تَسْلَمْ لَک الْمَوَدَّةُ وَ تَظْهَرْ لَک الْمَحَبَّةُ».[2]

ابتدا باید گفت هر ترجمه‌ای می‌تواند - حتی اگر صحیح و دقیق هم باشد - ضعیف‌تر از ترجمه‌های شیواتر ارزیابی شود؛ از این‌رو نمی‌توان ادعا کرد که دقیق‌تر از فلان ترجمه نمی‌توان یافت.

به هر حال، با توجه به این‌که واژه «غطاء» به معنای چیزی است که به وسیله آن، چیز دیگری را می‌پوشانند،[3] و واژه «ستیر» به آن‌چیزی گفته می‌شود که کارکرد آن، پوشاندن چیز دیگر است،[4] می‌توان گفت که ترجمه روایت آن است که خرد، پرده‌ای است که به خوبی می‌پوشاند، و فضیلت، زیبایی آشکاری است(که از نگاه مردم پنهان نمی‌ماند). پس (از عقل خود استفاده کن و) مشکلات رفتاری خود را با استفاده از فضیلت‌های آشکار بپوشان و با کمک عقلت به نبرد با خواسته‌های نفسانی‌ات بپرداز که در این صورت مردم با تو دوست خواهند شد و محبتشان را به تو آشکار خواهند ساخت.

اگرچه این حدیث به دلیل مرفوع بودن[5] و وجود سهل بن زیاد[6] در سند آن، حدیث ضعیفی به شمار می‌رود؛[7] اما مفهوم و محتوای آن منطبق با آموزه‌های اسلامی است؛ زیرا مفهوم روایت آن است که عقل به کمک فضیلت، زشتی‌های ظاهری و عیب‌های باطنی را می‌پوشاند.[8]

[1]. «عقل چیست؟»، 11343؛ «رابطه عقل و دین»، 12105؛ «سازگاری اسلام با عقل»، 1157.

[2]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 1، ص 20، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.

[3]. محمد بن حسن ابن درید، جمهرة اللغة، ج 2، ص 1079، بیروت، دار العلم للملایین‏، چاپ اول، 1987م.‏

[4]. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج 4، ص 343، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، 1414ق.

[5]. «حدیث مرفوع، مرسل، مقطوع و موقوف»، 10825.

[6]. «برخی از یاران امام حسن عسکری(ع)»، 84965.

[7]. مجلسی، محمد باقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، محقق، مصحح، رسولی، سید هاشم، ‌ج 1، ص 65، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1404ق.

[8]. سروی مازندرانی، محمد صالح بن احمد، شرح الکافی (الاصول و الروضة)، محقق، مصحح، شعرانی، ابوالحسن، ج 1، ص 253، تهران، ‌المکتبة الإسلامیة، چاپ اول، 1382ق.