بر اساس قاعده اولیه، هر زنی می‌تواند در صورت نداشتن شوهر، با مرد دلخواه خود ازدواج نماید، اما همسران پیامبر اسلام(ص) که مادران مؤمنان به شمار می‌آیند،[1] از این قاعده مستثنا شده، و نباید بعد از وفات آن‌حضرت(ص) با دیگران ازدواج می‌کردند؛[2] لذا این حکم از ویژگی‌های همسران پیامبر(ص) بود و شامل دیگران - حتی امامان معصوم(ع) - نمی‌شود.[3]

بنابر این و با توجه به مجاز بودن اصل ازدواج، بر اساس گزارش‌های تاریخی، برخی از همسران ائمه(ع) بعد از شهادت آن‌حضرات(ع) با افراد دیگر ازدواج نمودند:

1. لیلى بنت مسعود بن خالد: لیلی همسر امام علی(ع) بود و برای امام(ع) دو فرزند به نام عبیدالله و ابوبکر به دنیا آورد. او بعد از شهادت امام(ع) با برادرزاده حضرتشان عبدالله بن جعفر ازدواج نمود.[4]
2. امامه: امام على(ع) طبق وصـیـّت حضرت زهرا(س) بـا امـامـه (نوه پیامبر ص) ازدواج کـرد. امام(ع) به مغیره بن نوفل بن حارث بن عبدالمطلب سفارش کرد که بعد از او با امامه ازدواج کند؛ زیرا از آن می‌ترسید که معاویه با امامه ازدواج نماید. ثمره ازدواج امامه با مغیره فرزندی به نام یحیی بن مغیره شد.[5]

البته طبق نقل روایتی، مـغـیـرة بـن نـوفـل و ابـوالهـیـاج بـن ابوسفیان از امامه خواستگارى کـردنـد، ولى امـامـه بـه آنـان جـواب ردّ داد و از امـام عـلى(ع) نـقـل کـرد کـه جـایـز نـیـسـت همسران پیامبر(ص) و وصى او بعد از آنان، با دیگرى ازدواج کنند.[6]

گزارش اخیر ناظر به ممنوعیت ازدواج با همسران ائمه(ع) است، اما از آن‌جا که خبر واحد و مرسل است، نمی‌تواند به تنهایی این موضوع را اثبات کند.

3. جعده بنت اشعث: هم‌چنین گزارش‌ شده است که «جعده دختر اشعث»،[7] پس از شهادت امام حسن مجتبی(ع) به ازدواج یعقوب بن طلحه درآمد و برای او سه فرزند به نام اسماعیل، اسحاق و ابوبکر به دنیا آورد.[8] او سپس با عباس بن عبدالله بن عباس ازدواج کرد و برای او پسری به نام محمد و دختری به نام قریبه به دنیا آورد.[9]
4. ام‌اسحاق بنت طلحه بن عبیدالله تیمی: ام‌ اسحاق همسر امام حسن مجتبی(ع) بود و برای امام(ع) فرزندی به نام طلحه به دنیا آورد.[10] او پس از شهادت امام(ع)، با امام حسین(ع) ازدواج کرد و برای آن‌حضرت(ع) فرزندی به نام فاطمه به دنیا آورد.[11] و پس از شهادت امام حسین(ع) با عبدالله بن محمد بن عبدالرحمن نیز ازدواج نمود.[12]

با این وجود، گزارشی که ناظر به ازدواج همسرانی از ائمه(ع) که یکی از فرزندانشان نیز امام معصوم بودند، نیافتیم.

[1]. «اصطلاح ام المؤمنین»، 433؛ «لقب ام المؤمنین همسران پیامبر اکرم (ص)»، 9408؛ «همسران پیامبر(ص) در حکم مادران مؤمنان»، 66879.

[2]. «حرمت ازدواج با زنان پیامبر»، 6036.

[3]. ابن ادریس شافعی، محمد، احکام القرآن، ج 1، ص 167، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1421ق؛ ابن العربی، محمد بن عبدالله بن ابوبکر، احکام القرآن، ج 3، ص 1508، بی نا، بی جا، بی تا.

[4]. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق، زکار، سهیل، زرکلی، ج 12، ص 124، ریاض، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1417ق.

[5]. ابن عبدالبر، یوسف بن عبد الله‏، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق، البجاوی، علی محمد، ج 4، ص 1789، بیروت، دار الجیل، چاپ اول، 1412ق.

[6]. ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی طالب ع، ج 3، ص 305، قم، علامه، چاپ اول، 1379ق.

[7]. « امام حسن (ع) و جعده»، 4733؛ «همسران و فرزندان امام حسن(ع)»، 111236؛ «خطاب زن شوهر کُش به جعده»، 65922.

[8]. انساب الاشراف، ج 3، ص 15.

[9]. ابن سعد کاتب واقدی، محمد بن سعد‏، الطبقات الکبری‏، تحقیق، عطا، محمد عبد القادر، ج 5، ص 241، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1410ق.

[10]. أنساب‏الأشراف، ج ‏10، ص 130.

[11]. همان.

[12]. ابن حبیب، محمد بن حبیب‏، المحبر، محقق، شتیتر، ایلزه لیختن‏، ص 66، بیروت، دار الآفاق الجدیدة، چاپ اول، بی‌تا.