لطفا صبرکنید
بازدید
28221
28221
آخرین بروزرسانی:
1397/08/20
کد سایت
fa23144
کد بایگانی
27061
نمایه
برپایی مجالس عزا برای امامان(ع) و عزاداری امام حسین(ع) در دهه اول محرم
طبقه بندی موضوعی
مجالس و هیئات مذهبی|عزاداری و زیارت
- اشتراک گذاری
خلاصه پرسش
آیا میتوان برای امام علی(ع) و دیگر معصومان(ع) مراسم اربعین برقرار کرد؟ آیا سیره معصومان(ع)، گسترش روزها، هفتهها و دهههای عزاداری بوده است؟!
پرسش
اربعین گرفتن برای امام علی(ع) مشکلی دارد؟ یا بدعت حساب میشود؟ آیا حدیثی با این مضمون وجود دارد که اربعین گرفتن جز برای امام حسین(ع) جایز نیست؟
پاسخ اجمالی
آنچه در زمینه برپایی مجالس عزا برای امامان(ع) میتوان گفت؛ این است که در منابع روایی و حدیثی شیعه، در زمینۀ اقامه عزا و سوگواری برای امام حسین(ع) در ایام خاص، جایگاه ویژهای در نظر گرفته شده است. اما در ارتباط با دیگر امامان، هیچ روایت و گزارش تاریخی وجود ندارد که روز شهادت یک معصوم(ع) و یا روز رخداد یک حادثه اندوهناک از طرف امامی، به عنوان روز عزا اعلام شود، تا چه رسد به اربعین آن شهادت و رخداد و چه رسد به دهههای پیرامونی.
اما با این وجود اگر مراسم عزایی برای امامی برگزار میشود، شاید بتوان آنرا از باب تعظیم شعائر مطلوب دانست، به شرط آنکه:
الف. این عزاداریها تا اندازهای پررنگ نباشد که عزاداری امام حسین(ع) که روایات فراوانی، تأکید ویژه بر آن نمودهاند، به تدریج کم رنگ شده و مانند یکی از دیگر عزاداریهای مشابه به شمار آید.
ب. همچنین نباید آنگونه رفتار شود که با تأسیس دههها و اربعینهای جدیدی که در روایات، هیچ اشاره و تأکیدی بر آن نشده است، به تدریج افراد معتقد به مذهب را در طول سال، همواره سیاه پوش، عزادار و در محدودیت نشان داده و به دنبال آن، این تفکر را در جامعه القا نمود که مذهبی شدن مترادف با صرف نظر از هرگونه شادی و خوشحالی است.
اما با این وجود اگر مراسم عزایی برای امامی برگزار میشود، شاید بتوان آنرا از باب تعظیم شعائر مطلوب دانست، به شرط آنکه:
الف. این عزاداریها تا اندازهای پررنگ نباشد که عزاداری امام حسین(ع) که روایات فراوانی، تأکید ویژه بر آن نمودهاند، به تدریج کم رنگ شده و مانند یکی از دیگر عزاداریهای مشابه به شمار آید.
ب. همچنین نباید آنگونه رفتار شود که با تأسیس دههها و اربعینهای جدیدی که در روایات، هیچ اشاره و تأکیدی بر آن نشده است، به تدریج افراد معتقد به مذهب را در طول سال، همواره سیاه پوش، عزادار و در محدودیت نشان داده و به دنبال آن، این تفکر را در جامعه القا نمود که مذهبی شدن مترادف با صرف نظر از هرگونه شادی و خوشحالی است.
پاسخ تفصیلی
آنچه در زمینه برپایی مجالس عزا برای امامان(ع) میتوان گفت؛ این است که در منابع روایی و حدیثی شیعه، در زمینۀ اقامه عزا و سوگواری برای امام حسین(ع)، جایگاه ویژهای در نظر گرفته شده است. به گونهای که امامان بعد، ده روز اول محرم را در حال حزن و اندوه به سر میبردند و در منازل خود به یاد امام حسین و یارانش به سوگ مینشستند[1] و شعرا در سوگ سیدالشهدا و یارانش شعر میسرودند.[2] اما در ارتباط با دیگر امامان، هیچ روایت و سند تاریخی وجود ندارد که در زمان حضور معصومان(ع) روز شهادت امامی، به عنوان عزای عمومی اعلام شود، تا چه رسد به اربعین آن امام.
در همین راستا در روایتی تصریح شده است که در زمان امام صادق(ع)، شیعیان تنها ایام سالگرد شهادت امام حسین(ع) را عزای عمومی میدانستند و چنین عزایی را حتی در مورد شهادت پیامبر اکرم(ص)، امیر المؤمنین(ع)، فاطمۀ زهرا(س) و امام حسن(ع) نداشتند.[3]
به هرحال، اگر مراسم عزایی برای امامی برگزار میشود، شاید بتوان آنرا از باب تعظیم شعائر مطلوب دانست، اما واقعیت این است که جز در مورد عزای امام حسین(ع) روایت خاصی در برپایی مراسم عزا وجود ندارد، مگر آنچه تنها در یک مورد از وصیت امام باقر(ع) برای اقامۀ عزاداری برای ایشان در منطقۀ منی در شهر مکه، آن هم تنها به مدت ده سال وارد شده است[4] که آن هم به دلیل محدودیت زمانی و مکانی اعلام شده در روایت، نمیتواند به صورت عمومی مورد استناد قرار گیرد.
آنچه را که در این مقال میتوان گفت؛ این است که شاید دلیل خاصی در این همه تأکید برای عزای امام حسین وجود داشته باشد، و آن استثنایی بودن قیام عاشورا و ایثار و از خود گذشتگی امام حسین(ع) و یارانش بوده است. برپا نکردن مجلس عزا در سیره ائمه، برای دیگر امامان، و حتی شخص پیامبر اسلام(ص) و حضرت زهرا(س)، حفظ برجستگی نهضت عاشورا و عادی نشدن آن در کنار دیگر عزاداریها است. براستی، اگر قرار باشد برای شهادت هر معصوم(ع) با گزارشهای مختلف و متفاوت آن، و نیز هفتم و چهلم آن حوادث مجلس عزا و روضه برگزار نمود، دهههای عزاداری به مناسبت هر شهادت - حتی شهادت غیر امام - و روزهای عزاداری برای هر حادثه غمبار - مانند حمله به خانه امام علی(ع) - و ... ایجاد کرد، با توجه به تعدد و فراوانی این مناسبتها، آیا استثنایی بودن عاشورا و دهۀ محرم کمرنگ نخواهد شد؟! و آیا در طول سال فرصتی نیز باقی خواهد ماند که آنرا به عنوان ایام عزا به شمار نیاورد؟!
البته، برخی با استناد به روایات کلی که شیعیان هنگام حزن و اندوه پیشوایان خویش اندوهناک هستند،[5] تلاش نمودهاند تا تمام سالگردها و دههها را توجیه کنند، ولی بر اندیشمندان دینی مخفی نیست که چنین روایاتی نمیتوانند توجیهگر ایجاد زمانهای نوین خاصی برای عزاداری -غیر از دهۀ محرم- باشند.
البته، شیعیانی که ارتباط معنوی و علاقۀ درونی ویژهای به پیشوایان خود دارند، حتی در مراسم شور و شعف نیز با یادآوری مصیبتهای وارده بر اهل بیت(ع) اندوهناک میشوند.
داود بن کثیر رقى میگوید خدمت امام صادق(ع) بودم، آب خواست و چون نوشید گریست و چشمش غرق اشک شد. سپس فرمود: اى داود! خدا قاتل حسین(ع) را لعنت کند، چه اندازه یاد حسین زندگى را ناگوار میکند، من آب سردى ننوشم مگر آنکه یاد حسین کنم. بندهاى نیست که آب نوشد و یاد حسین کند و قاتلش را لعنت کند، مگر آنکه خدا صد هزار حسنه برایش بنویسد، صد هزار گناه وی را پاک کند، صد هزار درجه مقامش بالا بَرد، و گویا صد هزار بنده آزاد کرده و روز قیامت با رخسار درخشان محشور گردد.[6]
همانگونه که امیر المؤمنین علی(ع) هنگام خاک سپاری همسرشان زهرای مظلومه(س) خطاب به پیامبر(ص) عرضه داشتند: «أَمَّا حُزْنِی فَسَرْمَد»[7] اندوه من ابدی و بیپایان خواهد بود، این پیروان نیز همواره دلسوختۀ این مصائب هستند، اما این بدان معنا نیست که تمام سال را ایام فاطمیه قلمداد کرده و با ایجاد برخی محدودیتها، بدعتی در دین به وجود آورند.
به هر حال، بدون آنکه بدعتی در اعلام لزوم عزاداری در زمانی خاص ایجاد کنیم، بسیار مطلوب است که در هر فرصت ممکن، مصیبتهای اهل بیت(ع) را به یاد آورده و مانع فراموشی آنها در گذر تاریخ شویم، اما باید به دو نکته توجه کنیم:
الف. این عزاداریها تا اندازهای پررنگ نباشد که عزاداری امام حسین(ع) که روایات فراوانی، تأکید ویژه بر آن نمودهاند، به تدریج کمرنگ شده و مانند یکی از دیگر عزاداریهای مشابه به شمار آید.
ب. همچنین نباید آنگونه رفتار شود که با تأسیس دههها و اربعینهای جدیدی که در روایات، هیچ اشاره و تأکیدی بر آن نشده است، به تدریج افراد معتقد به مذهب را در طول سال، همواره سیاه پوش، عزادار و در محدودیت نشان داده و به دنبال آن، این تفکر را در جامعه القا نمود که مذهبی شدن مترادف با صرف نظر از هرگونه شادی و خوشحالی است.
در همین راستا در روایتی تصریح شده است که در زمان امام صادق(ع)، شیعیان تنها ایام سالگرد شهادت امام حسین(ع) را عزای عمومی میدانستند و چنین عزایی را حتی در مورد شهادت پیامبر اکرم(ص)، امیر المؤمنین(ع)، فاطمۀ زهرا(س) و امام حسن(ع) نداشتند.[3]
به هرحال، اگر مراسم عزایی برای امامی برگزار میشود، شاید بتوان آنرا از باب تعظیم شعائر مطلوب دانست، اما واقعیت این است که جز در مورد عزای امام حسین(ع) روایت خاصی در برپایی مراسم عزا وجود ندارد، مگر آنچه تنها در یک مورد از وصیت امام باقر(ع) برای اقامۀ عزاداری برای ایشان در منطقۀ منی در شهر مکه، آن هم تنها به مدت ده سال وارد شده است[4] که آن هم به دلیل محدودیت زمانی و مکانی اعلام شده در روایت، نمیتواند به صورت عمومی مورد استناد قرار گیرد.
آنچه را که در این مقال میتوان گفت؛ این است که شاید دلیل خاصی در این همه تأکید برای عزای امام حسین وجود داشته باشد، و آن استثنایی بودن قیام عاشورا و ایثار و از خود گذشتگی امام حسین(ع) و یارانش بوده است. برپا نکردن مجلس عزا در سیره ائمه، برای دیگر امامان، و حتی شخص پیامبر اسلام(ص) و حضرت زهرا(س)، حفظ برجستگی نهضت عاشورا و عادی نشدن آن در کنار دیگر عزاداریها است. براستی، اگر قرار باشد برای شهادت هر معصوم(ع) با گزارشهای مختلف و متفاوت آن، و نیز هفتم و چهلم آن حوادث مجلس عزا و روضه برگزار نمود، دهههای عزاداری به مناسبت هر شهادت - حتی شهادت غیر امام - و روزهای عزاداری برای هر حادثه غمبار - مانند حمله به خانه امام علی(ع) - و ... ایجاد کرد، با توجه به تعدد و فراوانی این مناسبتها، آیا استثنایی بودن عاشورا و دهۀ محرم کمرنگ نخواهد شد؟! و آیا در طول سال فرصتی نیز باقی خواهد ماند که آنرا به عنوان ایام عزا به شمار نیاورد؟!
البته، برخی با استناد به روایات کلی که شیعیان هنگام حزن و اندوه پیشوایان خویش اندوهناک هستند،[5] تلاش نمودهاند تا تمام سالگردها و دههها را توجیه کنند، ولی بر اندیشمندان دینی مخفی نیست که چنین روایاتی نمیتوانند توجیهگر ایجاد زمانهای نوین خاصی برای عزاداری -غیر از دهۀ محرم- باشند.
البته، شیعیانی که ارتباط معنوی و علاقۀ درونی ویژهای به پیشوایان خود دارند، حتی در مراسم شور و شعف نیز با یادآوری مصیبتهای وارده بر اهل بیت(ع) اندوهناک میشوند.
داود بن کثیر رقى میگوید خدمت امام صادق(ع) بودم، آب خواست و چون نوشید گریست و چشمش غرق اشک شد. سپس فرمود: اى داود! خدا قاتل حسین(ع) را لعنت کند، چه اندازه یاد حسین زندگى را ناگوار میکند، من آب سردى ننوشم مگر آنکه یاد حسین کنم. بندهاى نیست که آب نوشد و یاد حسین کند و قاتلش را لعنت کند، مگر آنکه خدا صد هزار حسنه برایش بنویسد، صد هزار گناه وی را پاک کند، صد هزار درجه مقامش بالا بَرد، و گویا صد هزار بنده آزاد کرده و روز قیامت با رخسار درخشان محشور گردد.[6]
همانگونه که امیر المؤمنین علی(ع) هنگام خاک سپاری همسرشان زهرای مظلومه(س) خطاب به پیامبر(ص) عرضه داشتند: «أَمَّا حُزْنِی فَسَرْمَد»[7] اندوه من ابدی و بیپایان خواهد بود، این پیروان نیز همواره دلسوختۀ این مصائب هستند، اما این بدان معنا نیست که تمام سال را ایام فاطمیه قلمداد کرده و با ایجاد برخی محدودیتها، بدعتی در دین به وجود آورند.
به هر حال، بدون آنکه بدعتی در اعلام لزوم عزاداری در زمانی خاص ایجاد کنیم، بسیار مطلوب است که در هر فرصت ممکن، مصیبتهای اهل بیت(ع) را به یاد آورده و مانع فراموشی آنها در گذر تاریخ شویم، اما باید به دو نکته توجه کنیم:
الف. این عزاداریها تا اندازهای پررنگ نباشد که عزاداری امام حسین(ع) که روایات فراوانی، تأکید ویژه بر آن نمودهاند، به تدریج کمرنگ شده و مانند یکی از دیگر عزاداریهای مشابه به شمار آید.
ب. همچنین نباید آنگونه رفتار شود که با تأسیس دههها و اربعینهای جدیدی که در روایات، هیچ اشاره و تأکیدی بر آن نشده است، به تدریج افراد معتقد به مذهب را در طول سال، همواره سیاه پوش، عزادار و در محدودیت نشان داده و به دنبال آن، این تفکر را در جامعه القا نمود که مذهبی شدن مترادف با صرف نظر از هرگونه شادی و خوشحالی است.
[1]. شیخ صدوق، الامالی، ص 128، بیروت، اعلمی، چاپ پنجم، 1400ق.
[2]. ر. ک: ابن قولویه قمی، کامل الزیارات، محقق، مصحح، امینی، عبدالحسین، ص 104- 106، باب الثالث، نجف اشرف، دار المرتضویة، چاپ اول، 1356ش؛ امالی، ص 128.
[3]. شیخ صدوق، علل الشرایع، ج 1، ص 225، انتشارات مکتبة الداوری، قم، بی تا.
[4]. کلینی، کافی، ج 5، ص 117، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1365 ش.
[5]. شیخ صدوق، الخصال، ج 2، ص 634، انتشارات جامعۀ مدرسین، قم، 1403 ق.
[6]. الامالی، ص 142.
[7]. نهج البلاغة، ص 320، انتشارات دار الهجرة، قم، بیتا.
ترجمه پرسش در سایر زبانها
نظرات