مقصود از مهارت های زندگی و اهمیت آن:

نخست شایسته است که مهارت در زندگی روشن شده و سپس مصادیق این مهارت در امور گوناگون زندگی بیان شود.

«مهارت های زندگی»، توانایی هایی هستند که به ما کمک می کنند با موقعیت های زندگی - بخصوص موقعیت های پر خطر - به طور صحیح برخورد کنیم . وقتی این مهارت ها را کسب کردیم، می توانیم در ایجاد ارتباط با دیگران به طور شایسته و سازگارانه عمل کرده و در انجام وظیفه موفق باشیم و بدون توسل به اعمالی که به خودمان یا دیگران صدمه می زند و بدون انجام رفتار نادرست، مشکلات را حل کنیم . در اثر این مهارت و توانایی، رفتار هایی از انسان سر می زند که به او کمک می کند در ارتباط با خودش، جامعه و دیگران مسئولانه رفتار کند و تصمیم گیری های درستی داشته باشد. و در اثر آن امنیت در جامعه پیدا می کند.

در اهمیت کسب این توانایی و مهارت باید گفت: محیط زندگی اجتماعی انسان درست مانند یک جنگل است؛ در جنگل، گیاهان و درختانی گوناگون که هرکدام از نظر خاصیت، رنگ، گل و میوه، با هم تفاوت هایی بسیار دارند، به چشم می خورد. دسته ای از درختان، سر به فلک کشیده و با شاخ و برگ انبوه خود، سطح زمین را با سایه خود پوشانده اند. دسته ای دیگر، همواره در زیر سایه آنها زندگی می کنند و از دنیای وسیع و پهناور بیرون بی خبرند و سرانجام نوبت به گیاهانی می رسد که بیش از چند سانتی متر طول ندارند. در دنیا نیز همه نوع آدم پیدا می شود؛ آدم هایی پای بند به اصول و موازین اخلاقی، وظیفه شناس و آشنا به آداب معاشرت و مهربان و با عاطفه و آدم هایی بی بندو بار، بی وجدان، وظیفه نشناس؛ دسته ای امین و راستگو و دسته ای خیانت کار و به همین ترتیب. برای این که انسان بخواهد با همنوعان خود معاشرت و زندگی داشته باشد، باید مهارت های لازم را در انتخاب فرد سالم از جهت روحی و معنوی، به عنوان دوست، همسر، همکار، مسئول سیاسی و... داشته باشد تا دنبال هر کسی نرفته و به گودال خطا و گناه و شکست سقوط نکند. و رعایت همین امر موجب امنیت فردی، خانوادگی، اجتماعی و سیاسی می گردد.

به علاوه، نیازهای زندگی امروز ، تغییرات سریع اجتماعی - فرهنگی ، تغییر ساختار خانواده ، شبکه گسترده و پیچیده ارتباطات انسانی و تنوع، گستردگی و هجوم منابع اطلاعاتی، انسان ها را با چالش ها ، پریشانی ها، اضطراب ها و فشارهای متعددی روبرو نموده است که مقابله مؤثر با آنها نیازمند توانمندی‌های روانی- اجتماعی می باشد. نداشتن مهارت ها و توانایی های عاطفی، روانی و اجتماعی افراد را در مواجهه با مسائل و مشکلات، آسیب پذیر نموده و آنها را در معرض انواع اختلالات روانی، اجتماعی و رفتاری قرار می‌دهد.

مهارت های مهم در زندگی:

برای این که یک انسان در زندگی موفق بوده و دارای امنیت از جهات فردی و اجتماعی داشته باشد، باید حداقل، توانایی هایی در موارد مهم کسب نماید. در اینجا آنچه از اهمیت زیادی در زندگی برخوردار است، با توجه به روایات بیان می شود:

الف- ریز بینی و نکته سنجی:

حضرت امام علی (ع) می فرمایند:« زیرکی به بینش است ».[1]

دقت و نکته سنجی در کارهای زندگی و اجتماعی باعث می گردد کمتر دچار خطا و اشتباه گردیم. نباید فقط به تمام کردن یک کار اندیشیده و از درست انجام دادن آن غفلت و بی توجهی نمود؛ زیرا اگر فقط به تمام کردن یک کار اندیشیده شود، به نکات ریز مسائل توجه نشده و این باعث ناقص ماندن کار و صرف وقت و هزینه مجدد برای تکرار آن می گردد. چنانچه در مسائل مختلف زندگی با ریزبینی و دقت پیش برویم، کمتر دچار گمراهی شده و کارها از کیفیت و ارزش بالاتری برخوردار خواهد بود،و دقت و بینش، موفقیت و پیروزی را به همراه دارد. همان طور که امام علی (ع) زیرکی یک مؤمن را در بینش و دقت دانسته اند.[2]

ب- هدف مندی:

رسول خدا (ص) به ابوذر سفارش می فرماید:« ای ابوذر! باید در همه چیز نیّت (هدف) داشته باشی، حتی در خوابیدن و خوردن ».[3]

نیّت و هدف، یعنی مشخص کردن نقطه ای که سعی در رسیدن به آن داریم. هر هدف تعیین شده، همراه با دلایل انتخاب آن باید در زندگی و مسئولیت های اجتماعی دقیقاً روشن و قابل تعریف باشد. هدف مند نبودن باعث می شود انجام کارها از ثبات، کیفیت و انگیزه مندی بالایی برخوردار نباشد که نتیجه آن ایجاد سرخوردگی و ناامیدی در آنهاست.[4]

ج- آینده نگری:

امام علی (ع) فرمودند:« نتیجه کوتاهی پشیمانی و نتیجه آینده نگری سلامت است».[5]

یکی از مهم ترین مسائلی که آموختن آن لازم است، آینده نگری و سنجیدن عاقبت کارها در زندگی است. آینده نگری به مفهوم اندیشیدن در مورد زمان آینده به صورت کوتاه مدت و یا دراز مدت، انتخاب اهداف – متناسب با توانایی ها- و برنامه ریزی در جهت رسیدن به آنها می باشد. باید این مهارت را در خود ایجاد کرد تا بتوان شعاع فکر و اندیشه خود را از زمان حال به زمان آینده گسترش دهند و برای رسیدن به اهداف متعالی در آینده برنامه ریزی و کوشش کنند.

د- دقت و احتیاط در دوست یابی:

از آنجایی که انسان نیاز به ارتباط و معاشرت اجتماعی دارد، برای همین باید در این معاشرت ها دقت لازم را داشته و به همه موازین و جوانب آن آشنا باشد.

یکی از معاشرت در اجتماع،ارتباط با دوست و رفیق است که هر انسانی به آن نیازمند است. اگر انسان در یافتن دوست خوب و سالم از جهت فکری و عملی مهارت لازم را نداشته باشد، سر از آسیب های فردی و اجتماعی در می آورد.

بهترین موازین و معیارهای یک دوست و رفیق سالم را دین اسلام معین کرده است. در اینجا به چند مورد اشاره می شود:

1- دعوت به کار نیک:

حضرت پیامبر اکرم (ص) می فرمایند:« بهترین شما کسی است که شما را به کار خیر و خوب فرا خواند ».[6] پس، دوست خوب آن است که رفیق خود را به خیر و نیکی وادارد.

2- عیب ما را به ما بگوید:

حضرت پیامبر اکرم (ص) فرمودند:« بهترین برادر شما کسی است که عیب های شما را به شما هدیه آورد ».[7]

3- دلگیر و گرفته نباشد:

مولای متقیان علی (ع) فرمود:« دوست گرفته و دلگیر، دوست خوبی نیست ».[8]

4- ما را به زحمت نیندازد:

حضرت امام علی (ع) فرمود:« بدترین دوستان و برادران دینی، آن کسی است که آدمی را به زحمت اندازد ».[9]

و معیارهای دیگری که در روایات ما پر است.

خلاصه این که این معیارها را باید شناخت.

ه- دقت و احتیاط در انتخاب همسر:

انتخاب همسر و تأسیس زندگی مشترک خانوادگی یک خواسته طبیعی است که در وجود انسان ها نهاده شده است. و این خود یکی از نعمت های بزرگ الاهی است. ازدواج انسان را از افکار پراکنده و اضطراب های درونی و آسیب های اجتماعی و دینی در اثر شهوت جنسی، نجات می دهد. پیمان مقدس زناشویی رشته ای است آسمانی که قلب ها را به هم پیوند می زند، دل های پریشان را آرامش می دهد و افکار پراکنده را به سوی یک هدف متوجه می سازد. و آن هدف، رسیدن به قرب و کمال الاهی می باشد.

برای این که این اثرات نیکو و هدف تحقق پیدا کند، باید در انتخاب همسر مهارت و دقت داشت و معیارهایش را که دین مبین اسلام معرفی نموده، شناخته شده و در انتخاب همسر عملی گردد. در این جا،به صورت کوتاه به دو مورد از آن معیارها اشاره می شود:

1) ایمان و دین داری، نه فقط زیبایی و ثروت:

حضرت امام صادق (ع) می فرماید:« هنگامی که مردی همسری را تنها به خاطر زیبایی و ثروتش انتخاب کند خداوند او را به همان زیبایی و ثروت وا می گذارد (و از همه چیز محروم می شود) و هرگاه همسرش را به خاطر دیانتش انتخاب کند، خداوند مال و جمال را نیز به او می دهد ».[10]

البته معنای این روایت این نیست که انسان هیچ به زیبایی نگاهی نداشته باشد، بلکه نباید فقط آن را معیار قرار داد؛ مثلاً یک مسلمان نمی تواند با کفار به خاطر زیبایی و یا ثروت ازدواج کند، پس، معیار اصلی، از دیدگاه اسلام، داشتن دین حق، یعنی اسلام است.

و در حدیث دیگری از امام باقر (ع) چنین آمده است: شخصی خدمت پیامبر (ص) آمد و درباره ازدواج (و ارزش های حاکم بر آن) با آن حضرت مشورت کرد، پیامبر (ص) فرمود:« ازدواج کن و بر تو است که به سراغ همسری با ایمان و دیندار بروی که روزی تو را گسترده می کند! ».[11]

2) از خانواده پاک و با ایمان باشد:

یکی از مهارت ها در ازدواج این است که نباید با زنان زیبائی که در خانواده ای آلوده و فاقد تربیت و ایمان پرورش یافته اند و به خاطر جمال آنها از عیوبشان به کلّی چشم پوشی کرد؛ چنان که در حدیثی از پیغمبر اکرم (ص) می خوانیم: روزی برخاست و در میان مردم خطبه خواند و در آن خطبه فرمود:« مردم! از گیاهان زیبایی که بر مزبله ها می روید، پرهیز کنید! »، کسی عرض کرد: ای رسول خدا! گیاهی که به مزبله ها می روید چیست؟ پیامبر (ص) فرمود:« زن زیبایی است که در خانواده آلوده و بدی پرورش یافته! ».[12]

و- صبر و بردباری:

امام علی (ع) فرمود:« نفس خویش را به صبر در مقابل ناملایمات عادت بده ».[13]

صبر و حوصله در همه امور زندگی و اجتماعی و در برابر مشکلات و ناملایمات، لازمه موفقیت و آرامش انسان است. نباید برای سریعتر انجام دادن کارهای زندگی و در امور اجتماعی عجول و شتاب زده عمل کرد. باید هر کاری را با صبر و حوصله و در مدت زمان کافی انجام داد. صبر در برابر مشکلات زندگی، انسان را از گناه کبیره ناامیدی و آسیب های روحی و روانی نجات می دهد.

تمام آنچه گفته شد، برخی از مهارت های در زندگی بود که اگر هر انسانی می خواهد موفقیت و پیروزی در زندگی کسب نماید و در اجتماع سربلند باشد، باید این مهارت ها و توانایی ها را عملی و تقویت کند و در اثر همین مهارت ها ارتقاء امنیت اجتماعی برای انسان حاصل می شود؛ زیرا اجتماع را افراد و اندیشه ها و عملکرد آنها تشکیل داده و موفقیت را برای جامعه به ارمغان می آورند.[14] اگر افراد دارای عملکرد سالم و مهارت و توانایی های درست باشند، امنیت و موفقیت اجتماعی هم تحقق پیدا می کند.