برهان افتراض، یا قیاس افتراض، یا دلیل افتراض، يكی از روش‌هـای منطـقی اسـت که در موارد متعددی به کار می‌رود؛ یکی از کاربردهای آن، اثبات برخی از اقسام شکل دوم و سوم قیاس است.

از نظر منطقی‌ها، در میان اشکال چهارگانه‌ی قیاس، فقط شکل اوّل آن بدیهی است؛ اما اشکال دیگر بدیهی نیستند؛ از این‌رو اثبات آنها نیاز به استدلال و برگرداندن به شکل اوّل دارد.

اهل منطق برای اثبات اقسام و ضروبی از شکل دوم و سوم که یکی از مقدمات آن جزئی است؛ از دلیل افتراض بهره می‌گیرند، و به این طریق شکل دوم و سوم را به شکل اوّل برمی‌گردانند.

گفتنی است که منطـق‌دانـان مسلمان در مورد ساختار و چيستی دلیل افتراض هم‌نظر نيـستند؛ از يـک‌سـو، سـهروردی و فخر رازی آن‌را گونه‌ای از قياس شكل سوم به شـمار آورده‌انـد، و در نتیجه آن‌را به نوعی دور ارزیابی نموده و غیر قابل استناد می‌دانند؛ و از سـوی ديگـر، خواجه نصير، نه تنها آن‌را قياس شكل سوم نمی‌داند، بلكه يک‌سـره آن‌را از قلمـرو قياس بيرون كرده است؛ و آن‌را روشی برای تبیین استدلال و قابل استناد می‌داند.