برخی از ویژگی‌هاى تفاسیر معاصر به شرح زیر است:
1. پاسخ‌گویى به شبهات و نیازهاى فکرى عصر حاضر‏
آنچه در تفاسیر معاصر اولویت دارد، طرح شفاف و روشن دیدگاه قرآن درباره تحوّلات و دگرگونی‌هاى اجتماعى و پاسخ روزآمد به شبهات است. شبهات دینى فراوانى دغدغه انسان معاصر است که مکاتب غیر دینى و ادیان غیر اسلامى پاسخى براى آن ندارند. شبهاتى همچون حقوق بشر، آزادى اندیشه و بیان، حقوق زن و فمینیسم، رابطه دین و حکومت با طرح سکولاریسم، حقوق اقلیت‌ها، روابط بین الملل و ... نیازمند به پاسخ و بازاندیشى است که مفسران قرآن می‌توانند نقش مهمى در این زمینه ایفا کنند و در جایگاه مراجع فکرى و دینى جوامع با توجه به توانایى و ایمان لازم، دیدگاه قرآن را در این مسائل به خوبى روشن کنند.[1]
از میان تفاسیر شیعى که به پاسخ‌گویى شبهات معاصر پرداخته‌اند، می‌توان این تفاسیر را نام برد: تفسیر المیزان‏ اثر علامه طباطبائى(ره)، تفسیر نمونه اثر مکارم شیرازى و همکاران، و الکاشف از محمد جواد مغنیه. از اهل سنت نیز تفسیر المنیر از وهبه زحیلى، تفسیر شعراوى از محمد متولى شعراوى و تفسیر الحدیث از عزت دروزه.
2. عقل‌گرایى در تفسیر
از مهم‌ترین نکات تفسیرى در عصر حاضر توجه به عقل و عقل‌گرایى است. در این‌که منظور از عقل‌گرایى در تفسیر چیست، دیدگاه‌هاى مختلفی ارائه شده است؛ مانند دو دیدگاه زیر:
الف. عقل برهانى: بدین معنا که مطالب دینى با رویکرد اثباتى بر اساس ادله عقلى و منطقى مطرح می‌شود.[2] طرح این نوع عقل‌گرایى، پاسخ به ادعاى کسانى است که قرآن را خالى از استدلال‌هاى عقلى می‌دانند. تفسیر تسنیم اثر آیت اللّه جوادى و المیزان از علامه طباطبائى دو نمونه از تفاسیر با رویکرد عقلى است.
ب. عقل فطرى: یعنی دیدگاه‌هاى قرآن با برداشت‌هاى عقلاى عالم منطبق است. ما از قرائن روشن عقلى که مورد قبول همه‏ خردمندان براى فهم معانى الفاظ و جمله‏ها از جمله قرآن و حدیث است، استمداد جوییم؛ مثلاً هنگامى که گفته می‌شود «یَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ‏»؛[3] دست خدا بالاى دست‌هاى آنها است، عقل در این‌جا می‌گوید: مسلّماً منظور از دست خدا عضو خاصى که داراى پنج انگشت است، نیست؛ زیرا خدا اصولاً جسم نیست، بلکه منظور از آن قدرت خداست که ما فوق همه قدرت‌ها است.[4]
به همین دلیل است که مفسران در عصر حاضر بسیارى از مسائل کلامى و فلسفى -مانند بحث جَبر- را که محکوم عقل است مردود می‌دانند؛ حتّى مفسّران معاصر اهل سنت از جمله شعراوى، مراغى، وهبه زحیلى و ... با این‌که اشعرى مسلک هستند، برداشت جبر را از آیات قرآن مردود می‌شمارند.
3. توجّه به بُعد هدایتى و تربیتى‏
قرآن کریم کتاب هدایت است: «هُدىً لِلنَّاسِ‏»[5] و پایدارترین راه هدایت انسان را بیان کرده است.[6] هدف خداوند نیز در این کتاب، هدایت، تربیت و سعادت ابدى انسان است. مفسر نیز باید بکوشد هدف الهى را تأمین کرده و انسان‌ها- به‌ویژه انسان معاصر- را از بحران‌ها و دردهاى معنوى برهاند. این مهم در صورتى محقق می‌شود که تفسیر، هدایت‌کننده و تربیت‌کننده باشد.
در میان تفاسیر گذشته شاید بتوان توجه به بُعد هدایتى و تربیتى را در تفاسیر اشارى و عرفانى جست‌وجو کرد؛ اما در عصر حاضر به علت گسترش بحران‌هاى انسان و جامعه موجود، غالب مفسران به این مسئله اهمیت داده و تمام تلاش خود را به هدایت جامعه و تذکرات برگرفته از قرآن کریم براى تربیت آن به‌کار می‌برند.[7]
در این جهت می‌توان از تفاسیر شیعه به «تفسیر المیزان»، «تفسیر نمونه»، «من هدى القرآن» از سید محمد تقى مدرّسى، «تفسیر روشن» از حسن مصطفوى، و «تفسیر آسان» از محمد جواد نجفى اشاره کرد. و از اهل سنت «تفسیر المنیر» از وهبه زحیلى، و «تفسیر ایسر التفاسیر» از ابو بکر جزایرى، قابل ذکرند.
4. توجّه به بُعد اجتماعى‏
در تفسیر قرآن کریم با دید نیازهاى اجتماعى؛ مفسّر به نقل مطالب گذشتگان که تنها متکى به روایات و اقوال صحابه و تابعان و لغت باشد، اکتفا نمی‌کند؛ بلکه بر اساس نیازهاى جامعه معاصر خود مباحث مورد نیاز را مطرح کرده و با استفاده از آموزه‌هاى قرآن به حل مشکلات اجتماعى عصر خود می‌پردازد و دین را به شکل جدیدى متناسب با زمان ارائه می‌دهد. مطالب تفسیر این نوع گرایش، برگرفته از قرآن با شیوه‌هاى جذاب است تا مردم و جوانان را به سوى قرآن بکشاند.
امتیاز این گرایش آن است که مفسّر خود را از مسائل خرافى، اوهام و افکار دور از ذهن مردم کنار می‌گذارد و دیدگاه‌های معقول را در میان مردم رواج می‌دهد و اعجازهایى نیز (مانند اعجاز علمى) براى قرآن اثبات نموده و سرانجام ثابت می‌کند که قرآن براى هر زمانى کارساز و راهگشاى سعادت انسان است.[8]
5. توجه به تمام جوانب تفسیر
در تفسیر قرآن، نباید خود را مقید و محدود به یک روش خاص کنیم و خود را از قراین عقلى یا نقلى در تفسیر محروم سازیم، بلکه در مورد هر آیه ممکن است یک یا چند روش، به‌کار آید و هر مورد به قراین معتبر (عقلى، نقلى و قرآن) تمسک جوییم. و این روشى است که مورد توجه بزرگان تفسیر در عصر حاضر است.[9]‏

---