از آن‌جا که قرآن کریم، کتاب هدایت و راهنمایی به راه سعادت و کمال است و هدایت هم جز از راه عقل و علم میسر نیست؛ از این جهت علم و دانش اهمیت و جایگاه بسزایی در قرآن کریم دارد. تا جایی که می‌بینیم آیات بسیار زیادی از قرآن کریم به ارزش و اهمیت علم و معرفت و ابزار و وسایل تحصیل آن؛ مانند تدبر، تأمل، تعقل و ... می‌پردازد؛ از این‌رو بی‌جهت نیست که می‌بینیم آیاتی که به نحوی در باب علم و دانش سخن می‌گوید، حدود یک چهارم از قرآن را به خود اختصاص داده است.[1] از همین‌رو دین اسلام، فراگیری علم و دانش را عاملی برای رشد، پویایی و تعالی جامعه برشمرده است.

این تأکیدها شامل تمام علوم می‌شود و هر دانشی که برای بشر منفعت حلال داشته باشد، مورد سفارش ادیان بوده و در مواردی واجب کفایی است؛ اما از آن‌جا که پیامبران(ع) و امامان(ع) وظیفه و مسئولیت خطیر حفاظت از کیان دین و شریعت و تبیین احکام الهى و هدایت و اصلاح امر مردم را بر عهده دارند، ظاهر امر اقتضا می‌کند که آیات و روایاتی که به علم و دانش پیامبران و ائمه(ع) می‌پردازد، بیشتر انصراف به دانش دینی داشته باشد؛ نه دانش‌های تجربی و ریاضی.

بر اساس روایات، اما از طرفی امام هرگاه بخواهد که به دانشی دست یابد، بدون آن‌که نیازی باشد که آن‌را از دیگران بیاموزد، خداوند فوراً آن دانش ‌را در اختیارش قرار خواهد داد. در همین زمینه امام صادق‌(ع) می‌فرماید: «إِنَّ الْإِمَامَ إِذَا شَاءَ أَنْ یعْلَمَ عُلِّمَ»؛[2] امام هرگاه بخواهد که چیزی را بیاموزد(بداند)، به او خواهند آموخت.[3]

از این‌رو می‌توان نتیجه گرفت که پیامبران و امامان(ع) سرمنشأ علوم الهی بوده‌اند؛ اما با آن‌که امکان نشر و گسترش دیگر دانش‌ها را نیز داشته‌اند، جز اندک مواردی، این نوع از پیشرفت‌های علمی را به خود مردم واگذار نموده و البته پشتیبان چنین پیشرفت‌هایی بوده‌اند.

[1]. «آیات علم در قرآن»، 3651

[2]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 1، ص 258، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.

[3]. «علم امام(ع) نسبت به دانش جدید»، 86483؛ «منافع دانش و فن‌آوری برای دنیا و آخرت»، 33446؛ «علم نجوم از نگاه اسلام»، 44183؛ «اسلام و شهرسازی»، 8415.