واژه «دار البوار» یک‌بار در قرآن آمده و به معنای سرای هلاکت و عذاب، یعنی جهنم است:

«أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذینَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللَّهِ کُفْراً وَ أَحَلُّوا قَوْمَهُمْ دارَ الْبَوار»؛[1] آیا ندیدى کسانى را که نعمت خدا را به کفران تبدیل کردند، و قوم خود را به سراى نیستى و نابودى کشاندند؟!

آنچه در مورد این آیه می‌توان گفت آن است که:

1. «بوار» به معنای کسادی مفرط است. و چون کسادى مفرط سرانجام به فساد منتهى می‌شود؛ از اینرو گفته می‌شود: «کسد حتى فسد»؛ (کساد شد تا آن‌جا که فاسد شد)؛ لذا برای نشان‌دادن هلاکت و فساد، از واژه «بوار» بهره می‌گیرند.[2]
2. این آیه، در صدد بیان وضعیت رهبران کفر و پیشوایان ضلالت است که با ظلم و کفران نعمتشان، جامعه خود را به نابودی می‌کشانند. به دلیل آن‌که می‌فرماید: «وَ أَحَلُّوا قَوْمَهُمْ دارَ الْبَوارِ». سرانجام، قوم خود را به هلاکت کشانده‌اند.

این آیه اشعار دارد که مصادیقش افراد صاحب ‌نفوذ هستند که دیگر مردم از آنها شنوایى داشته و پیرو آنان هستند.

3. نعمت خدا تبدیل به کفر نمی‌شود؛ بنابراین مقصود آیه که می‌فرماید: «نعمت خدا را تبدیل به کفر کردند»، آن است که به جای شکر نعمت خدا، کفران نعمت کردند. پس در حقیقت کلمه «شکر» حذف شده، و تقدیر آیه چنین خواهد بود: «بدّلوا شکر نعمة اللَّه کفراً».

البته ممکن است بگوییم: مراد، تبدیل خود نعمت به کفر است که در این صورت باید یک نوع مجاز مرتکب شویم، و در قرآن نظیر این تعبیر آمده است، آن‌جا که می‌فرماید: «وَ تَجْعَلُونَ رِزْقَکُمْ أَنَّکُمْ تُکَذِّبُونَ»؛[3] رزق و نصیب خود را این قرار دادید که تکذیب کنید.

4. لازمه‌ی به هلاکت‌کشاندن قوم، این است که خود را نیز به هلاکت کشانده باشند؛ زیرا پیشواى ضلالت معلوم است که هم خود و هم دیگران را به گمراهى می‌کشاند. به این واقعیت در آیه 98 سوره هود اشاره شده است:

«یَقْدُمُ قَوْمَهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ فَأَوْرَدَهُمُ النَّارَ»؛ (فرعون) پیشاپیش قوم خود حرکت کرده و آنها را وارد آتش می‌کند.

بنابر این، معناى آیه فوق چنین می‌شود: آیا به پیشوایان و رؤساى ضلالت، -چه در امت‌هاى گذشته و چه در امت خود- نمی‌نگرى که چگونه شکر نعمت خدا را مبدل به کفران نموده، و گروهی هم از آنها پیروی کردند، در نتیجه هم خود و هم پیروان خود را به هلاکت و نابودی کشاندند؟![4]

[1]. ابراهیم، 28.

[2]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق، داودی، صفوان عدنان، ص 152، دمشق، بیروت، دار القلم‏، الدار الشامیة، چاپ اول، 1412ق.

[3]. واقعه، 82.

[4]. طباطبائی، سید محمد حسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏12، ص 55- 56، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، 1417ق؛ همان، ترجمه، موسوی همدانی، سید محمد باقر، ج ‏12، ص 79- 80، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1374ش.