ابولَهَب ‌بن عبدالمطلب (عبدالعُزّی بن عبدالمطّلب بن هاشم)، با کنیه‌ی اباعتبه،[1] عموى پیامبر اسلام(ص) و از دشمنان سرسخت آن‌حضرت بود. مادرش لُبنى از بنی‌خُزاعه[2] و همسرش اَروى[3] یا عوراء، مشهور به ام جمیل دختر حرب ‌بن‌‌امیه[4] و خواهر ابوسفیان بود.[5] در این‌که چرا ابولهب خوانده شده، اختلاف است. ابن‌سعد بر آن است که عبدالمطّلب وى را به جهت زیبایی و برافروختگى چهره چنین نامیده[6] و برخى براى وى فرزندى به ‌نام لهب ذکر کرده‌‌اند؛[7] امّا بر پایۀ روایتی، خداوند او را به این کنیه خوانده؛ چون عاقبت او با آتش است.[8] گویا در میان مردم زمان خویش، بیش‌‌تر به کنیۀ "اباعتبه" خطاب می‌شد.[9]

برخی می‌گویند این کنیه را مسلمانان به او داده‌اند.[10] و بنابر قولی او در دوران جاهلیت و قبل از اسلام به کنیۀ ابولهب ملقب شده بود.[11]

گفتنی است که در هیچ‌یک از منابع تاریخی تصریح نشده است که عبدالمطلب پسرش را عبدالعزی نامیده باشد، بلکه شاید بتوان برخلاف آن دلیل آورد. در بعضی از منابع آمده است: وقتى "افلح بن‌نضر شیبانى"، متولّى عزّى(بتی در جاهلیت)، در بستر مرگ درباره‌ی آیندۀ آن ابراز نگرانى کرد، ابولهب به او دل‌‌دارى داد و متعهد شد که آن‌را رها نکند. بدین طریق، مدتى سدانت(خدمت‌کاری، حفاظت) عزّى را برعهده گرفت. در این هنگام به هرکس می‌رسید، می‌‌گفت: اگر عزّى پیروز شود، من با خدمتى که به او کرده‌‌ام در امانم، و اگر محمّد بر آن پیروز شود که نمی‌‌شود، برادر زاده‌‌ام است! اگرچه این واقعه هم نمی‌تواند علت این نام‌گذاری را مشخص کند، ولی داشتن این اسم منافاتی با این ندارد که عبدالمطلب پیرو دین حنیف بوده باشد؛ زیرا نام‌گذاری به روش‌های متفاوتی انجام می‌شد، یا حتی؛ شخص بدون نام‌گذاری (به خاطر عللی) به آن مشهور می‌شد.[12]

[1]. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق، زکار، سهیل، زرکلی، ج 4، ص 303، ریاض، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1417ق.

[2]. انساب الاشراف، ج 4، ص 303.

[3]. ابن کثیر دمشقی‏، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، ج 3، ص 41، بیروت، دار الفکر، 1407ق.

[4]. ابن سید الناس‏، عیون الاثر، ج 2، ص 363، بیروت، دار القلم‏، چاپ اول، 1414ق.

[5]. البدایة و النهایة، ج 3، ص 41.

[6]. انساب الاشراف، ج 4، ص 303.

[7]. سیوطی، جلال الدین، الخصائص الکبری، ج 1، ص 244، بیروت، دار الکتب العلمیة، بی‌‌جا، بی‌تا؛ ابن اثیر جزری، علی بن محمد، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، ج 4، ص 395، بیروت، دار الفکر، 1409ق.

[8]. ‏زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج 4، ص 814، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ سوم، 1407ق.

[9]. ر. ک: انساب الاشراف، ج 4، ص 303؛ دائرة المعارف اسلامی، ج 2، ذیل واژۀ «ابوطالب».

[10]. دهخدا، علی اکبر، لغت‌نامه دهخدا، ج 2، ص 789، واژه‌ی «ابولهب»، بی‌جا، بی‌تا.

[11]. زرکلی، خیر الدین، الاعلام، ج 4، ص 12، واژه‌ی «عبد العزی»، دار العلم للملایین، 1979م.

[12]. دائرة المعارف اسلامی، ج 2، ذیل واژۀ «ابوطالب». برای آگاهی بیشتر، ر. ک: سؤال 1349 (سایت: 2472)، نمایه: علی(ع) و نامگذاری فرزندان.