جستجوی پیشرفته
بازدید
1947
آخرین بروزرسانی: 1402/09/28
خلاصه پرسش
مادر مریم(س) هنگام تولد فرزندش گفت: «لیس الذکر کالانثی»؛(پسر مانند دختر نیست). آیا او نباید می‌گفت: «دختر مانند پسر نیست»؟!
پرسش
قرآن در داستان تولد حضرت مریم(س) می‌فرماید: «لیس الذکر کالانثی». آیا این سخن خداوند است، یا مادر مریم، و چرا برعکس گفته است، در حالی که باید می‌گفت «لیس الانثی کالذکر»؟! و چرا قرآن به تبعیض بین زن و مرد تصریح دارد، در حالی که خداوند ملاک برتری را تقوا اعلام کرده است؟!
پاسخ اجمالی

قرآن در داستان تولد حضرت مریم(س) می‌فرماید:

«فَلَمَّا وَضَعَتْها قالَتْ رَبِّ إِنِّی وَضَعْتُها أُنْثى،‏ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما وَضَعَتْ وَ لَیْسَ الذَّکَرُ کَالْأُنْثى...»؛[1]

پس هنگامی که مریم را زایید، گفت:

  1. پروردگارا! فرزندم دختر است!
  2. البته خدا به جنسیت فرزندش آگاه‌تر بود!
  3. و پسر مثل دختر نیست!

واضح است که بخش اول آیه، سخن مادر مریم(س) است؛ اما گفت‌وگو در آن است که دو بخش دیگر آیه، سخن کیست؟ سخن خدا یا سخن مادر مریم؟!

برخی هر دو بخش باقیمانده را ادامه سخن مادر مریم(س) دانسته و گروهی نیز بخش سوم را سخن ایشان؛ اما بخش دوم را کلامی از خداوند در میان نقل سخنان مادر مریم‌(س) می‌دانند.[2]

گروه سومی هم هر دو بخش باقیمانده را سخن مستقیم خداوند می‌دانند.

در تحلیل این نظرات باید گفت:

الف) بخش دوم کلام، از مادر مریم(س) نیست؛ زیرا اگر سخن او بود، فعل «وَضَعت» باید به صیغه متکلم و با ضم تاء می‌بود که در آن هنگام معنایش آن می‌شد که «خدا بهتر می‌‏داند که من چه زائیده‌‏ام»، در حالی که قرائات مشهور، آن‌را به صیغه مفرد مؤنث خوانده‌اند که در این صورت، این فراز نمی‌تواند سخنی از مادر مریم(س) باشد؛ بلکه معنایش این خواهد بود که «خدا از جنسیت فرزند او، از خودش آگاه‌تر بود».

ب) اما در مورد بخش سوم، «و لیس الذکر کالأنثی» که پرسش نیز در مورد آن است، هر دو احتمال را می‌توان پذیرفت که سخن مستقیم خدا باشد و یا سخن مادر مریم(س) که توسط خدا نقل شده است.

اگر این فراز از آیه نیز سخن خداوند باشد که پرسش مطرح شده جایی نخواهد داشت و معنا آن خواهد بود که «خدا بهتر از مادر مریم(س) می‌داند که جنسیت فرزندش چیست و نیز خداوند بهتر می‌داند که معمولا فرزند پسر برای خدمت در معبد،‌ کارآیی بیشتری از دختر دارد».

بر این اساس، پرسش بالا را تنها زمانی می‌توان طرح کرد که فراز سوم را سخن مادر مریم(س) بدانیم.

در این زمینه ابتدا باید گفت؛ «لیس الذکر کالأنثی»، حتی اگر سخن ایشان باشد، سخن نادرستی نیست.

به عنوان نمونه اگر فردی بگوید: «من بلیط اتوبوس گرفتم؛ اما گرفتن بلیط قطار به راحتی گرفتن بلیط اتوبوس نیست»،  نمی‌توانیم سخن او را نادرست بدانیم!

به هر حال مفسران در ارتباط با این آیه گفته‌اند:

جمله قبلى مادر مریم(س) که (رَبِّ إِنِّی وَضَعْتُها أُنْثى) در مقام اظهار حسرت و اندوه بود،[3] از ظاهر جمله «وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما وَضَعَتْ» استفاده می‌شود که می‌خواهد بگوید ما می‌دانیم که فرزند او دختر است؛ اما با اعطا کردن دختر به او خواستیم آرزویش را به بهترین وجه تحقق بخشیم، که او را خشنودتر سازد، و اگر او می‌دانست که چرا فرزند در شکم او را دختر قرار دادیم هرگز حسرت نمی‌خورد، و اندوهناک نمی‌شد؛ او نمی‌دانست که اگر فرزندش پسر می‌شد، امیدش آن‌گونه باید، محقق نمی‌شد، و ممکن نبود نتایجى که در دختر شدن فرزندش هست، در پسر شدن آن به دست آید؛ زیرا نهایت نتیجه‌اى که ممکن بود از پسر بودن فرزندش به دست آید، این بود که فرزندى مانند عیسی(ع) از او متولد شود، که پیامبرى باشد شفادهنده کور مادرزاد و بیمار برصى و زنده‌کننده مردگان؛ اما در دختر بودن حملش نتیجه‌‏اى دیگر نیز به دست می‌آید. و آن این است که «کلمة اللَّه» تمام می‌شود، و پسرى بدون پدر به دنیا می‌آورد، و در نتیجه هم خود این نوزاد و هم فرزند او در آینده، آیت و معجزه‌‏اى براى عالمیان می‌شوند؛ پسرى می‌زاید که در گهواره با مردم سخن می‌گوید؛ روح و کلمه‏‌اى از خدا می‌شود؛ فرزندى که مَثَلش نزد خدا مثل آدم است، و از او و از مادرش آن دختر طاهره مبارکه، آثار و برکات و آیات روشن دیگر بروز می‌کند.

در همین راستا برخی گفته‌اند:

این‌که چرا گفت: پسر مانند دختر نیست، ترجیح این دختر بر پسر است؛ یعنی در حقیقت خواست بگوید مطلوب من پسر بود؛ اما این دختر هدیه‌ای از سوی خدای متعال است. و پسری که خواسته من بودم، مانند این دختری که هدیه خدا است نمی‌شود. این کلام حکایت از این دارد که این خانم غرق در معرفت خدا و آگاه بود که آنچه را خداوند برای بنده‌اش انجام می‌دهد، بهتر از آن چیزی است که بنده برای خودش خواسته است. [4]

اما برخی معتقدند که «لیس الذکر کالأنثی» نمی‌تواند کلام همسر عمران باشد؛ بلکه آن نیز حکایت کلام خداى تعالى است.[5] و اگر کلام همسر عمران بود جا داشت بگوید: «و لیس الانثى کالذکر»، نه این‌که عکس آن‌را بگوید، و این بسیار روشن است؛ زیرا وقتى انسان یک چیز گرانبها و یا مقامى بلند را آرزو دارد، هنگامی چیزى کمتر از آن، یا مقامى پایین‌‏تر به او داده می‌شود، از در حسرت می‌گوید: این آن نیست که من می‌خواستم، و یا می‌گوید آنچه به من دادند مثل آنچه من می‌خواستم نبود. و نمی‌گوید آنچه من آرزو داشتم مثل این‌که به من دادند نیست. از همین‌جا روشن می‌شود که «الف و لام» در دو کلمه «الذکر» و «الانثى» تنها الف و لام عهد است.[6]

همان‌گونه که گفته شد، این تقدیم و تأخیر از هر کس که باشد نادرست نیست؛ از این‌رو به تنهایی نمی‌تواند دلیلی برای تعیین گوینده سخن باشد.

برخی نیز توجیهی ارائه داده‌اند که مناسب با مقام مادر مریم(س) نیست و آن این‌که چه بسا ناراحتى ناگهانى که هنگام وضع حمل به او دست داد، سبب شد سخن خود را این چنین ادا کند؛ زیرا که او علاقه داشت صاحب پسرى شود تا خدمت‌گذار بیت المقدس باشد، همین علاقه سبب شد که بدون اختیار به هنگام سخن گفتن نام پسر را مقدم دارد![7]


[1]. آل عمران، 36.

[2]. ر. ک: رشیدالدین میبدی، احمد بن ابی سعد، کشف الأسرار و عدة الأبرار، تحقیق، حکمت‏، علی اصغر، ج 2، ص 99، تهران، امیر کبیر، چاپ پنجم، 1371ش.

[3]. ر. ک: طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، ج ‏1، ص 170، انتشارات دانشگاه تهران، مدیریت حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1377ش؛ طباطبائی، سید محمد حسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، ج 3، 171- 172، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، 1417ق.

[4]. فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج ‏8، ص 204، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1420ق؛ ‏زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج ‏1، ص 356، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ سوم، 1407ق.

[5]. حقی بروسوی، اسماعیل، تفسیر روح البیان، ج ‏2، ص 27، بیروت، دارالفکر، بی‌تا؛ المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏3، ص 172؛ همان، ترجمه، موسوی همدانی، سید محمد باقر، ج ‏3، ص 269- 270، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1374ش.

[6]. المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏3، ص 172؛ نیشابوری، نظام الدین حسن بن محمد، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، تحقیق، عمیرات، شیخ زکریا، ج ‏2، ص 150، بیروت، دار الکتب العلمیة،، چاپ اول، 1416ق؛ طالقانی، سید محمود، پرتوی از قرآن، ج ‏5، ص 110- 111، تهران، شرکت سهامی انتشار، چاپ چهارم، 1362ش.

[7]. ر. ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏2، ص 525، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.

نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    797054 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    759109 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می‌کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می‌کند؟
    683247 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه‌های دینی ما مسئله‌ای شناخته شده است، چنان‌که در آیات و روایات آمده است:«بریده باد هر دو دست ابولهب»؛ «از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می‌رود». و... .منتها همان‌گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، و هر دعایی از هر فردی قرین اجابت نیست، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    660368 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    649618 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    602141 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    580447 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • طبق فتوای رهبر، نماز مغرب و عشا چه زمانی قضا می شود؟
    568810 Laws and Jurisprudence 1385/10/20
    پاسخ دفتر مقام معظم رهبری: آخر وقت نماز مغرب و عشا نصف شب شرعى است (15/11 ساعت بعد از  ظهر شرعی) و احتیاط آن است که اگر تا آن موقع نماز را نخوانده است، تا طلوع فجر به قصد ما فى‌الذمّه[1] به­جا ­آورد و پس از آن نماز قضا مى‌شود
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    565359 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    564663 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...