جستجوی پیشرفته
بازدید
8339
آخرین بروزرسانی: 1390/02/31
خلاصه پرسش
آیا بودن کلمه دقیقه در روایات دلالت بر تحریف آن ندارد؟
پرسش
در اصول کافی حدیثی است که در آن از لفظ دقیقه استفاده شده است. علماء وهابی وجود لفظ دقیقه را در زمان ائمه که ساعت اختراع نشده بود؛ دلیل تحریف کتاب کافی می دانند. من معتقدم که این کلمه در اصل ذفیفه به معنای ظریف و اندک می باشد و در کتاب کافی به اشتباه تبدیل به دقیقه شده است، نظر شما چیست؟ "روایت: محمد بن یحیى، عن أحمد بن محمد، عن الحسین بن سعید، عن علی بن أسباط عن الحکم بن مسکین، عن بعض أصحابنا قال: قلت لابی عبدالله علیه السلام متى یعرف الاخیر ما عند الاول؟ قال: فی آخر دقیقة تبقى من روحه.
پاسخ اجمالی

کلمه دقیقه کلمه ای نو در کلام عرب نیست، و در لغت آنان به معنای جزء کوچک است. کلمه دقیقه به همان معنای لغوی خودش استعمال شده است که به معنای جزء کوچک است، پس معنای حدیث این است که : "..... در آخرین جزء زمانی که از روحش باقی است"، بنابراین کلمه دقیقه با همان معنای لغوی اش قابل معنا است.

پاسخ تفصیلی

کلمه "دقیق" و "الدقیقه" از کلمات نو ظهور عرب نیستند، بلکه کلماتی اند که در لغت عرب سابقه طولانی دارند. معجم مقاییس اللغة که از قدیمی ترین کتاب های لغت است، در این باره می گوید: «دق، به معنای صغیر و بر کوچک بودن دلالت می کند».[1] لذا این کلام عرب مشهور است که "ما له دَقِیقة و لا جَلِیلة" یعنی نه گوسفندی دارد و نه شتری، یعنی دقیق به معنای حیوان کوچک تر (در مقابل شتر که حیوان یزرگ تر است) استعمال شده است.[2]

بنابراین؛ کلمه دقیقه کلمه ای نو در کلام عرب نیست، پس اکنون به استعمال این کلمه در روایت کتاب شریف کافی می پردازیم.

در این روایت امام (ع) می فرماید: «قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) مَتَى یَعْرِفُ الْأَخِیرُ مَا عِنْدَ الْأَوَّلِ قَالَ فِی آخِرِ دَقِیقَةٍ تَبْقَى مِنْ رُوحِهِ».[3]

1. این حدیث و مشابه آن با همین الفاظ، قبل از کتاب کافی، در کتاب "بصائر الدرجات"،[4] تألیف صفار (م290) موجود است که حدود 40 سال قبل از کلینی (مولف کافی) وفات کرده است.

2. در همه نسخه هایی که از کافی یافت شده است، کلمه "دقیقه" به همین شکل وارد شده است و حتی اختلاف نسخه هم در بین نیست.[5]

3. کلمه دقیقه به همان معنای لغوی خودش استعمال شده است که به معنای جزء کوچک است، پس معنای حدیث این است که : "..... در آخرین جزء زمانی که از روحش باقی است"، بنابراین کلمه دقیقه با همان معنای لغوی اش قابل معنا است.

4. ائمه (ع) به شهادت تاریخ، فصیح ترین افراد عرب بوده اند و استعمال یک کلمه در کلام آنان نشانه صحت استعمال آن کلمه در زبان عرب است.

5. می توان حدیث را با در نظر گرفتن مطلب دیگری معنا کرد و آن این است که چه بسا بین لفظ "آخر" و "دقیقه"، کلمه "وقت" حذف شده باشد، چنین امری در کلام فصیح عرب دیده می شود که صفت جانشین موصوف می شود، مثلا گفته می شود " لأعذّبه شدیداً" که در اصل " لأُعذّبه عذاباً شدیداً" بوده است، که عذابا (موصوف) حذف شده و شدیداً (صفت) به جای آن نشسته است. در این حدیث هم چه بسا چنین بوده است که فرموده: "فی آخر وقت دقیقه" یعنی در آخرین جزء وقت (در آخرین لحظات باقی مانده از وقت زندگی اش)، در این معنا، "دقیقه" باز هم به همان معنای لغوی که جزء کوچک باشد، استعمال شده است. این معنا شبیه این است که برای کلمه دقیقه جار و مجروری بوده باشد که به علت وضوح آن حذف شده است؛ مانند آن که بگوییم "فی آخر دقیقة من الوقت".

6. علاوه بر این مطالب، در قرآن که کتاب آسمانی همه مسلمانان است و همه به صحت و عدم تحریف آن اجماع دارند، کلمه "الساعة" فراوان استعمال شده است که به معنای وقت و زمان استعمال شده است،[6] و علت نام گذاری قیامت به الساعة این است که قیامت زمان برانگیخته شدن و رسیدگی به اعمال است. در این صورت آیا شایسته است که بر قرآن نیز اشکال شود که چرا الساعة را به معنای زمان استعمال کرده است!؟ با آن که در وقت نزول قرآن "ساعت" که وسیله اندازه گیری زمان است، وجود نداشته است؟!

شبیه این مطلب در برخی از روایات نیز وجود دارد که کلمه "الساعة" به معنای مدتی از زمان در آن استعمال شده است. در روایتی پیامبر اکرم (ص) علت تشریع پنجاه رکعت در طول شبانه روز را وجود 25 ساعت در طول شبانه روز دانسته اند، ایشان می فرمایند: «نماز در روز و شب پنجاه رکعت است؛ زیرا ساعات شب، دوازده ساعت  و ساعات روز نیز دوازده ساعت است، و بین طلوع فجر و طلوع خورشید هم یک ساعت است، لذا برای هر ساعت دو رکعت نماز تشریع شده است».[7]

در نتیجه نه تنها روایتی که کلمه دقیقه در آن آمده است، تحریف شده نیست، بلکه نمی توان کتاب هایی که چنین روایاتی در آن آمده است را به سبب وجود این روایات تحریف شده دانست، بله، شاید در ترجمه این روایت، در مرحله اول همان دقیقه به معنای کنونی آن به ذهن متبادر شود، اما باید دانست که ترجمه واقعی کلمه دقیقه، همان جزء کوچکی از زمان است.



[1]ابوالحسین، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغة، ج 2، ص 258، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، قم،‌ 1404 ق.

[2]ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج‌10، ص102، دارالفکر/ دار صادر، بیروت، 1414ق.

[3] کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 1، ص 274، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1407ق.

[4]صفار، محمد بن حسن بن فروخ، بصائرالدرجات، ص 477، کتابخانه آیت الله مرعشی، 1404ق.

[5]در کتاب کافی که اخیراً توسط موسسه دار الحدیث چاپ شده است، در حدود 11 نسخه اصلی کتاب شریف کافی بازنگری شده است و اختلاف نسخه ها در پاورقی و در ذیل هر حدیث بیان شده است. نک: الکافی (چاپ دار الحدیث)، مقدمه، ج ‌1، ص 117،قم، 1429ق.

[6]صاحب تفسیر التحریر و التنویر در ذیل آیه "وَ إِنَّ السَّاعَةَ لَآتِیَةٌ" می گوید: یعنی ساعت و زمان به کیفر رساندن تکذیب کنندگان پیامبر(ص)، یعنی وقت بعث و برانگیخته شدن. نک: ابن عاشور، محمد بن طاهر،التحریر و التنویر، ج ‏13، ص 59، بی تا، بی جا.

[7]      صدوق، محمد بن علی،من ‏لا یحضره ‏الفقیه، ج 1، ص201، دفتر انتشارات اسلامی، قم، 1412ق.

نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • چرا زن نمی‌تواند مرجع تقلید و قاضی باشد؟
    73146 اجتهاد و مرجعیت در اسلام 1387/04/03
    دانشمندان و متخصّصان دینی درباره‌ موضوعاتی؛ مانند مرجع تقلید، یا قاضی شدن زن و بعضی از عناوین دیگر، اختلاف نظر دارند. این امور جزو مسلّمات و ضروریات دینی به شمار نمی‌آید. کسانی که می‌گویند زنان مرجع تقلید یا قاضی نمی‌شوند، به ادله‌ای؛ نظیر روایات و اجماع، تمسک کرده‌اند ...
  • چرا خداوند در مقابل درخواست رؤیت خدا توسط یهودیان، آنها را مجازات کرد؟
    8592 تفسیر 1392/01/26
    آنچه باید در این‌جا مورد دقت قرار گیرد، این عبارت در آیه است: « فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْ». باء در «بظلمهم» معنای سببیت بوده و متعلق به «اخذتهم» است و معنا این‌گونه می‌شود که آنها را به جهت ستمی که روا داشته­‌اند، با صاعقه مجازات می‌کنیم. این عبارت نمایان‌گر ...
  • با در نظرگرفتن جمیع جوانب و مصالح، آیا ارجح نیست که مقام رهبری در قانون جمهوری اسلامی ایران دارای یک زمان و دوره مشخص باشد؟
    8512 System 1389/04/16
    دائمی بودن رهبری در ایران ناشی از رأی مردم به قانون اساسی بوده و دلیلی نیز وجود ندارد که در صورت از دست ندادن شرایط، زمان آن را محدود کرد. فساد موجود در حکومت ها بیشتر ناشی از خلق و خوی حاکمان ...
  • با توجه به آیات 103 و 104 سوره کهف، راه تشخیص کار نیک از بد و ناپسند چیست؟
    24104 تفسیر 1389/05/13
    آیات شریفه، به معرفى زیانکارترین انسان ها و بدبخت‏ترین افراد بشر مى‏پردازد. زیان واقعى و خسران مضاعف آنجا است که انسان سرمایه‏هاى مادى و معنوى خویش را در یک مسیر غلط و انحرافى از دست دهد و گمان کند کار خوبى کرده است، نه از این کوشش ها ...
  • آیا در اسلام، مسئله ای به نام وضوی ارتماسی داریم؟
    11356 Laws and Jurisprudence 1391/07/03
    وضوى ارتماسى آن است که انسان صورت و دستها را به قصد وضو با مراعات شستن از بالا به پایین در آب فرو برد؛ اما براى این که مسح سر و پاها با آب وضو باشد، باید در شستن ارتماسى دستها، قصد شستن وضویى، هنگام بیرون آوردن ...
  • زنان عقیمی که بچه‌دار نمی‌شوند از دیدگاه قرآن چه جایگاهی دارند؟
    24597 تفسیر 1395/08/04
    گرچه پروردگار صلاح دیده برخی مردان و زنان، عقیم باشند[1] اما عقیم بودن و بچه‌دار نشدن به تنهایی نقصی معنوی - نه برای مردان و نه برای بانوان - نبوده و از مقام و ارزش انسانی هیچ کدام از آنها نمی‌کاهد. البته می‌شود برای ...
  • آیا در تحقیقات پزشکی، جایز است از جنین سقط شدهٔ انسان استفاده کرد؟
    7682 گوناگون 1393/02/25
    بیشتر فقها تشریح بدن انسان(جنین یا غیر جنین) را جایز نمی‌دانند، اما برخی از مراجع[1] در این‌باره می‌گویند، اگر این‌گونه تحقیقات در راستای کشف مطالب پزشکى جديد و مورد نیاز جامعه و نیز درمان بيمارى‌های تهدید کننده زندگى مردم باشد، جايز است؛ ولى تا ...
  • آیا گزارش غیر‌مسلمان مبنی بر نجاست چیزی که در اختیار اوست، مورد قبول است؟
    8833 اثبات نجاست 1393/02/03
    فقها در این زمینه فرقی بین مسلمان و غیر مسلمان نگذارده و می‌گویند، نجس بودن چیزى از سه راه ثابت مى‌شود، و باید بر آن ترتیب اثر داد: 1. آن که انسان خودش یقین به نجاست پیدا کند. 2. دو نفر عادل و یا حتّى یک نفر گواهى ...
  • معنای استدلال مباشر چیست؟
    19452 قیاس اقترانی و استثنائی 1391/12/06
    در مورد استدلال مباشر آنچه را که برخی از نویسندگان در این‌باره نگاشته‌اند، در این‌جا نقل می‌کنیم: بسیاری از منطق‌نگاران معاصر آنچه را در منطق نگاشته‌های پیشین با عنوان «احکام قضایا» یا «نسبت قضایا» مطرح بوده، قسمی از استدلال برشمرد‌ه‌اند و نام‌هایی؛ همچون استدلال «مباشر»، «بی‌واسطه» و «بسیط» ...
  • محدوده حرم مکه چقدر است؟
    9600 گوناگون 1396/10/23
    ابتدا باید دید منظور از حرم مکه چیست، آیا مراد، مسجد الحرام است؟ یا منطقه‌ای که زائرین خانه‌ی خدا بدون احرام، حق ورود به آن‌را ندارند و ورود کفار نیز به لحاظ شرعی در آن ممنوع است؟ در صورت نخست، پاسخ آن است که هر مکانی که در ...

پربازدیدترین ها