جستجوی پیشرفته
بازدید
26270
آخرین بروزرسانی: 1391/08/21
خلاصه پرسش
عالم و فاضل به چه کسی می گویند و فرقشان چیست؟
پرسش
عالم و فاضل به چه کسی می گویند و فرق این دو چیست؟
پاسخ اجمالی

علم و دانش مخالف جهل و نادانی است و کسی که دارای علم و دانش باشد به او عالم گفته می شود، اما فضل دلالت بر زیادی در چیزی می کند و مخالف نقص است و کسی که نسبت به دیگران یک نوع فضلیت و برتری داشته باشد به او فاضل می گویند؛ از این رو می توان گفت: هر علمی فضل است، اما هر فضلی علم نیست. به تعبیر فنی، بینشان عموم و خصوص مطلق است؛ لذا می توان گفت هر عالمی فاضل است، اما هر فاضلی عالم نیست.

پاسخ تفصیلی

علم و دانش مخالف جهل و نادانی است[1] و کسی که دارای علم و دانش باشد به او عالم گفته می شود، اما فضل دلالت بر زیادی در چیزی می کند[2] و مخالف نقص است.[3] به تعبیر دقیق تر عِلْم ادراک حقیقت چیزى است و بر دو گونه است:

 

1. ادراک ذات شیء

 

2. حکم کردن بر وجود چیزى با وجود چیز دیگر که برایش ثابت و موجود است یا نفى چیزى که از او دور و منفى است.[4]

 

در روایت  وارد شده است؛ خواب عالم (یعنى کسى که معرفت به نفس و معرفت به خالق دارد) عبادت است.

 

بنابراین کسی که دارای چنین خصوصیت و ویژگی باشد و صاحب علم و دانش باشد به او عالم گفته می شود.

 

فضل در آیات قرآن به دو معنا به کار رفته است:

 

1. برترى؛ 2. عطیّه، احسان و رحمت

 

اوّلى (برتری) ممکن است معنوى باشد؛ مانند: "فَما کانَ لَکُمْ عَلَیْنا مِنْ فَضْلٍ ..."؛[5] شما را بر ما برترى و فضیلتى نبود. "وَ لَقَدْ آتَیْنا داوُدَ مِنَّا فَضْلًا"؛[6] و ما به داوود از سوى خود فضیلتى بزرگ بخشیدیم‏. و ممکن است مادّى باشد؛ مثل "وَ اللَّهُ فَضَّلَ بَعْضَکُمْ عَلى‏ بَعْضٍ فِی الرِّزْقِ"؛[7] خداوند بعضى از شما را بر بعضى دیگر از نظر روزى برترى داد.

 

امّا دوّمى؛ مثل "وَ لکِنَّ اللَّهَ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْعالَمِینَ"؛[8] ولی خدا صاحب احسان و رحمت است بر مردمان.

 

راغب می گوید: هر عطیّه‏اى را که بر معطى لازم نباشد فضل می گویند؛ یعنى احسان و رحمت و عطائی که خدا بر بندگان می کند بر خداوند لازم نیست، بلکه از روى لطف و کرم است؛ لذا به آن فضل می گوییم که زیادت است و گرنه بندگان حقى در نزد خدا ندارند.[9] لذا کسی که نسبت به دیگران یک فضل و برتری داشته باشد به او فاضل می گویند.

 

در روایت از پیامبر اسلام (ص) از هر دو واژه استفاده شده است: قال رسول الله: یَا عَلِیُّ نَوْمُ الْعَالِمِ أَفْضَلُ مِنْ عِبَادَةِ الْعَابِدِ یَا عَلِیُّ رَکْعَتَیْنِ یُصَلِّیهِمَا الْعَالِمُ أَفْضَلُ مِنْ أَلْفِ رَکْعَةٍ یُصَلِّیهَا الْعَابِد؛[10] پیامبر (ص) فرمود: یا علی خواب عالم از عبادت عابد برتر است، یا علی دو رکعت نمازی که عالم می خواند از هزار رکعتی که عابد می خواند برتر است.

 

نتیجه: با توجه به مطالب بالا می توان گفت: هر علمی فضل است، اما هر فضلی علم نیست، و به تعبیر فنی، بینشان عموم و خصوص مطلق است؛ از این رو می توان گفت هر عالمی فاضل است، اما این طور نیست که هر فاضلی عالم هم باشد. البته ناگفته نماند که اکنون در بیشتر موارد تعبیر "فاضل" منحصرا در افرادی که فضلشان در علمشان است به کار می رود.



[1]. فراهیدى، خلیل بن احمد، العین، ج ‏2، ص 152، انتشارات هجرت‏، چاپ دوم‏، قم، 1410 ق‏.

[2]. مصطفوى، حسن‏، التحقیق، ج ‏9، ص 105، بنگاه ترجمه و نشر کتاب‏، تهران‏، 1360 ش‏.

[3]. ابن منظور، محمد بن مکرم‏، لسان العرب، ج ‏11، ص 524، دار صادر، چاپ سوم، بیروت، 1414 ق‏.

[4]. راغب اصفهانى، حسین بن محمد، المفردات، تحقیق: داودى، صفوان عدنان، ص 580، دارالعلم الدار الشامیة، چاپ اول، دمشق بیروت، 1412 ق.‏‏

[5]. اعراف، 39.

[6]. سباء، 10.

[7]. نحل، 71.

[8]. بقره، 251.

[9]. قرشى، سید على اکبر، قاموس، ج ‏5، ص 183 – 185، دار الکتب الإسلامیة، چاپ ششم، تهران، 1371 ش‏.

[10]. شیخ صدوق، من ‏لا یحضره‏ الفقیه، ج 4، ص 367، انتشارات جامعه مدرسین، قم، 1413 هـ ق.

 

ترجمه پرسش در سایر زبانها
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • چرا زن نمی‌تواند مرجع تقلید و قاضی باشد؟
    73146 اجتهاد و مرجعیت در اسلام 1387/04/03
    دانشمندان و متخصّصان دینی درباره‌ موضوعاتی؛ مانند مرجع تقلید، یا قاضی شدن زن و بعضی از عناوین دیگر، اختلاف نظر دارند. این امور جزو مسلّمات و ضروریات دینی به شمار نمی‌آید. کسانی که می‌گویند زنان مرجع تقلید یا قاضی نمی‌شوند، به ادله‌ای؛ نظیر روایات و اجماع، تمسک کرده‌اند ...
  • چرا خداوند در مقابل درخواست رؤیت خدا توسط یهودیان، آنها را مجازات کرد؟
    8592 تفسیر 1392/01/26
    آنچه باید در این‌جا مورد دقت قرار گیرد، این عبارت در آیه است: « فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْ». باء در «بظلمهم» معنای سببیت بوده و متعلق به «اخذتهم» است و معنا این‌گونه می‌شود که آنها را به جهت ستمی که روا داشته­‌اند، با صاعقه مجازات می‌کنیم. این عبارت نمایان‌گر ...
  • با در نظرگرفتن جمیع جوانب و مصالح، آیا ارجح نیست که مقام رهبری در قانون جمهوری اسلامی ایران دارای یک زمان و دوره مشخص باشد؟
    8512 System 1389/04/16
    دائمی بودن رهبری در ایران ناشی از رأی مردم به قانون اساسی بوده و دلیلی نیز وجود ندارد که در صورت از دست ندادن شرایط، زمان آن را محدود کرد. فساد موجود در حکومت ها بیشتر ناشی از خلق و خوی حاکمان ...
  • با توجه به آیات 103 و 104 سوره کهف، راه تشخیص کار نیک از بد و ناپسند چیست؟
    24104 تفسیر 1389/05/13
    آیات شریفه، به معرفى زیانکارترین انسان ها و بدبخت‏ترین افراد بشر مى‏پردازد. زیان واقعى و خسران مضاعف آنجا است که انسان سرمایه‏هاى مادى و معنوى خویش را در یک مسیر غلط و انحرافى از دست دهد و گمان کند کار خوبى کرده است، نه از این کوشش ها ...
  • آیا در اسلام، مسئله ای به نام وضوی ارتماسی داریم؟
    11356 Laws and Jurisprudence 1391/07/03
    وضوى ارتماسى آن است که انسان صورت و دستها را به قصد وضو با مراعات شستن از بالا به پایین در آب فرو برد؛ اما براى این که مسح سر و پاها با آب وضو باشد، باید در شستن ارتماسى دستها، قصد شستن وضویى، هنگام بیرون آوردن ...
  • زنان عقیمی که بچه‌دار نمی‌شوند از دیدگاه قرآن چه جایگاهی دارند؟
    24597 تفسیر 1395/08/04
    گرچه پروردگار صلاح دیده برخی مردان و زنان، عقیم باشند[1] اما عقیم بودن و بچه‌دار نشدن به تنهایی نقصی معنوی - نه برای مردان و نه برای بانوان - نبوده و از مقام و ارزش انسانی هیچ کدام از آنها نمی‌کاهد. البته می‌شود برای ...
  • آیا در تحقیقات پزشکی، جایز است از جنین سقط شدهٔ انسان استفاده کرد؟
    7682 گوناگون 1393/02/25
    بیشتر فقها تشریح بدن انسان(جنین یا غیر جنین) را جایز نمی‌دانند، اما برخی از مراجع[1] در این‌باره می‌گویند، اگر این‌گونه تحقیقات در راستای کشف مطالب پزشکى جديد و مورد نیاز جامعه و نیز درمان بيمارى‌های تهدید کننده زندگى مردم باشد، جايز است؛ ولى تا ...
  • آیا گزارش غیر‌مسلمان مبنی بر نجاست چیزی که در اختیار اوست، مورد قبول است؟
    8833 اثبات نجاست 1393/02/03
    فقها در این زمینه فرقی بین مسلمان و غیر مسلمان نگذارده و می‌گویند، نجس بودن چیزى از سه راه ثابت مى‌شود، و باید بر آن ترتیب اثر داد: 1. آن که انسان خودش یقین به نجاست پیدا کند. 2. دو نفر عادل و یا حتّى یک نفر گواهى ...
  • معنای استدلال مباشر چیست؟
    19452 قیاس اقترانی و استثنائی 1391/12/06
    در مورد استدلال مباشر آنچه را که برخی از نویسندگان در این‌باره نگاشته‌اند، در این‌جا نقل می‌کنیم: بسیاری از منطق‌نگاران معاصر آنچه را در منطق نگاشته‌های پیشین با عنوان «احکام قضایا» یا «نسبت قضایا» مطرح بوده، قسمی از استدلال برشمرد‌ه‌اند و نام‌هایی؛ همچون استدلال «مباشر»، «بی‌واسطه» و «بسیط» ...
  • محدوده حرم مکه چقدر است؟
    9600 گوناگون 1396/10/23
    ابتدا باید دید منظور از حرم مکه چیست، آیا مراد، مسجد الحرام است؟ یا منطقه‌ای که زائرین خانه‌ی خدا بدون احرام، حق ورود به آن‌را ندارند و ورود کفار نیز به لحاظ شرعی در آن ممنوع است؟ در صورت نخست، پاسخ آن است که هر مکانی که در ...

پربازدیدترین ها