قبل از پاسخ به سؤال مذکور شایسته است، مراد از اصطلاحات «طرب»، «لهو» و «مجالس لهو و لعب» که از شاخصه‌های موسیقی حرام هستند، روشن گردد:

1. طرب: به حالت سبک عقلی گفته می‌شود که در اثر شنیدن آواز یا آهنگ در روان و نفس آدمی پدید می‌آید و او را از حد اعتدال خارج می‌کند. این امر تنها به حالت شادی اختصاص ندارد، بلکه ممکن است از آهنگ‌های غم و حزن‌آور نیز به دست آید.[1]
2. لهو: مقصود فقها از واژۀ لهو سازگاری و هم‌نوایی آواز و آهنگ نواخته شده با مجالس فساد و خوش‌گذرانی است؛ یعنی ممکن است نغمه‌ای طرب‌انگیز نباشد، ولی از نغمه‌هایی باشد که در جلسات فاسقان و هواپرستان رایج باشد.[2]
3. مجالس لهو و لعب: منظور از مجالس لهو و لعب، مجالسی است که برای عیاشی، هوسرانی، رقص و پای‌کوبی تشکیل می‌شود و در عرف مقدسین از مجالس گناه محسوب می‌شود.[3]

با توجه به این مقدمه به دیدگاه برخی از مراجع تقلید پیرامون استماع موسیقی اشاره می‌گردد.

اکثر فقها نوعی از موسیقی را که «لهوی» باشد حرام می‌دانند، نه همۀ انواع موسیقی را؛ اما برخی دیگر استماع موسیقی مطرب را نیز حرام می‌دانند.[4]

حضرات آیات عظام امام خمینی، خامنه‌ای، سیستانی، فاضل لنکرانی و مکارم شیرازی، می‌فرمایند: گوش دادن و یا نواختن هر نوع موسیقی که مطرب باشد جایز نیست. [و] ملاک در حرمت شاد یا غمناک بودن موسیقی نیست، بلکه ملاک مطرب بودن یا نبودن آن است.[5]

گلپایگانی: شنیدن موسیقی و یا نواختن آن مطلقاً [چه لهوی و مطرب باشد یا نباشد] حرام است.[6]

صافی گلپایگانی: آنچه عرف مردم موسیقی می‌دانند. استماع آن و ساخت و تعلیم و تعلم و فروش آلات آن [مطلقا] حرام است.[7]

نوری همدانی: گوش دادن به هر آهنگی که مطرب و لهوی و مناسب مجالس گناه و خوش‌گذرانی باشد جایز نیست.[8]

وحید خراسانی: گوش دادن به هر آهنگ لهوی که مناسب مجالس گناه و خوش‌گذرانی است جایز نیست.[9]

بهجت: استعمال [نوازندگی با] آلات مختص به لهو در غیر لهو، بنابر احتیاط واجب جایز نیست و استعمال آنها در لهو مطلقاً حرام است و موسیقی مطرب استماع آن هم حرام است.[10]

تبریزی: موسیقی مناسب مجالس خوش‌گذرانی موسیقی لهوی است و نواختن و گوش دادن به آن حرام است.[11]

بنابراین، به اتفاق همۀ مراجع اگر موسیقی از نوع حرام آن باشد،[12] تحریک یا عدم آن، غمگین یا شاد بودن آن، مرکز پخش مانند صدا و سیما باشد و یا غیر آن و .... هیچ اثری در حرام بودن آن ندارد.[13]

بر این اساس، هر چند ورزش فی نفسه اشکال ندارد؛ اما گوش دادن به موسیقی حرام در همین ورزش‌ها هم جایز نیست، هر چند هدف از ورزش تندرستی و امثال آن باشد.

حرکات ورزشی و رقص

اما بخش دیگر سؤال که در مورد حرکات ورزشی و رقص است باید گفت؛ اگر این حرکات ورزشی مصداق رقص محسوب شوند حکم رقص را دارند و حرمت موسیقی جدای از حرمت رقص است و رقص حکم خاص خود را دارد.

تعریف مراجع تقلید از رقص متفاوت است.

آیات عظام: امام خمینی، گلپایگانی، بهجت، تبریزی، سیستانی، خامنه‌ای و فاضل لنکرانی می‌گویند: رقص هر عملی است که عرفاً بدان رقص بگویند.

مکارم شیرازی می‌گوید: رقص حرکات موزونی است که به منظور لهو و لعب انجام می‌شود.[14]

بر این اساس، اگر در جایی رقص صدق کند، حکم آن از دیدگاه مراجع عظام تقلید به شرح زیر است:

امام خمینی(ره): بنابر احتیاط واجب، رقصیدن خانم‌ها در هر کجا، اعم از مجلس عقد و عروسی و یا مولودی‌ها جایز نیست، مگر رقصیدن زن برای همسر خود.[15]

حضرت آیت الله گلپایگانی(ره): فقط رقصیدن زن برای شوهرش جایز است و در غیر این مورد حرام است.[16]

حضرت آیت الله اراکی(ره): رقص اشکال دارد.[17]

حضرت آیت الله بهجت(ره): رقص مطلقاً اشکال دارد.[18]

حضرت آیت الله صافی گلپایگانی: فقط رقص زن برای شوهرش جایز است و در غیر این صورت حرام است.[19]

حضرت آیت الله وحید خراسانی: رقصیدن مطلقاً ـ با قطع نظر از ترتب هرگونه خلاف شرع و عنوان محرم دیگری - بنابر احتیاط واجب جایز نیست.[20]

حضرت آیت الله سیستانی: به احتیاط واجب جایز نیست، به جز رقص زن و شوهر در جایی که دیگری نباشد.[21]

حضرت آیت الله مکارم: تنها رقص زن برای شوهرش جایز است و بقیه اشکال دارد.[22]

حضرت آیت الله خامنه‌ای: اصل رقصیدن اشکال ندارد، مگر این‌که مستلزم فعل حرامی باشد. [مانند تحریک شهوت حرام، استماع موسیقی و ...] و در این مسئله فرقی بین انواع رقص‌ها نیست.[23] و به طور کلی اگر رقص به گونه‌ای باشد که منجر به تحریک شهوت شود، یا مستلزم فعل حرام، یا ترتب مفسده‌ای باشد، حرام است.[24]

اگر رقص زن برای شوهرش یا بر عکس، همراه ارتکاب حرامی نباشد، اشکال ندارد.[25]

همچنین پاسخ مراجع عظام به این سؤال که آیا زن یا مرد می‌تواند به تنهایی و به دور از چشم دیگران - حتی از نگاه همسر خود- برای ورزش بدن رقصد کند؟ به این شرح است:

آیات عظام: امام خمینی، تبریزی، خامنه‌ای و سیستانی: اشکال ندارد، ولی سزاوار است مؤمن از لهو اجتناب کند.[26]

آیات عظام: بهجت، فاضل لنکرانی، نوری و وحید خراسانی: بنابر احتیاط واجب جایز نیست.[27]

آیات عظام: صافی گلپایگانی و مکارم شیرازی: حرام است.[28]

نتیجه این‌که، اگر عنوان رقص،[29] یا استماع موسیقی حرام بر حرکات ورزشی صدق کند، اشکالی دارد و الا اشکالی ندارد و در این‌گونه امور لازم است هر مکلفی به مرجع تقلید خود رجوع نماید.

به هر حال این سؤال به دفاتر مراجع نیز ارسال گردید و تا کنون جواب‌های زیر دریافت شد:

دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله العالی):

در صورتی که موزیک مناسب مجالس لهو و فساد نباشد مانعی ندارد.

دفتر حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (مدظله العالی):

اگر موسیقى مطرب لهوى نباشد مانعى ندارد و تشخیص آن به عهده خود مکلّف است.

رقص اگر موجب تهییج شهوت یا مستلزم کار حرام یا ترتّب مفسده‌اى باشد یا زن ‏در بین مردان نامحرم برقصد، حرام است.‏

دفتر حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (مدظله العالی):

ورزش فی نفسه خوب است ولی اگر همراه با وسائل موسیقی و یا به جهت رقص کردن باشد، جایز نیست. والله العالم.[30]

[1]. حسینی، سید مجتبی، پرسشها و پاسخ های دانشجوئی (احکام موسیقی)، ص 40.

[2]. همان، ص 41.

[3]. همان، ص 42.

[4]. توضیح المسائل مراجع، ج 2، ص 813 و 913؛ مسائل جدید، ج 1، ص 47 به بعد.

[5]. معصومی، سید مسعود، احکام روابط زن و مرد، ص 227.

[6]. همان، ص 228.

[7]. محمودی، سید محسن، مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع، ص 54.

[8]. پرسشها و پاسخ های دانشجوئی (احکام موسیقی)، ص 43.

[9]. همان.

[10]. رساله توضیح المسائل، مسائل متفرقه، ص 3، مسئله 20.

[11]. احکام روابط زن و مرد، ص 228.

[12]. البته همان‌گونه که بیان گردید برخی از مراجع همه انواع موسیقی را حرام می‌دانند.

[13]. ر. ک: احکام روابط زن و مرد و احکام موسیقی.

[14]. پرسشها و پاسخ های دانشجوئی (احکام موسیقی)، ص 84.

[15]. مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع، ص 203.

[16]. همان.

[17]. همان.

[18]. همان، ص 204.

[19]. همان.

[20]. همان.

[21]. همان.

[22]. همان.

[23]. ر. ک: احکام روابط بین زن و مرد، ص 219.

[24]. توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج‏2، ص 970.

[25]. همان.

[26]. پرسشها و پاسخ های دانشجوئی (احکام موسیقی)، ص 84.

[27]. همان.

[28]. همان.

[29]. یا رقص حرام طبق بعضی از مبانی.

[30]. برای آگاهی بیشتر؛ ر. ک: حرمت رقص در احادیث، سؤال 423 (سایت: 443).