لطفا صبرکنید
17720
- اشتراک گذاری
در پیشینه، اصل و جریان صدور این روایت، آمده است: رسول خدا(ص) بر مرگ فرزندش ابراهیم آهسته مى گریست، ولی اسامة بن زید با صداى بلند و با فریاد گریه می کرد. در این هنگام پیامبر(ص) او را منع فرمود. اسامه عرض کرد: دیدم شما گریه می کنید. رسول اکرم(ص) فرمود: «البُکاءُ مِنَ الرّحمة و الصُّراخُ مِنَ الشّیطان»؛ یعنی، هنگام مصیبت، گریه و اشک ریختن، از سر رحمت و مهربانى است، در حالی که فریاد و شیون، از کارهای شیطان است.
گریه و زاری ای که در روایات –مانند حدیث مزبور- مورد مذمّت و نکوهش قرار گرفته، گریه ای است که مایۀ رضایت و خوشنودی خداوند متعال نباشد و عزادار با انجام کارهایی؛ مانند فریاد زدن و گفتن سخنانی که در شأن یک بندۀ شایستۀ خداوند نیست، معترض به قضاى الاهى باشد، و چنین گریه و داد و فریاد زدن بیشتر جنبۀ نمایشی دارد تا ابراز حزن و اندوه واقعی. در روایات، چنین گریه ای از اعمال مردم عصر جاهلیّت و پیش از اسلام شمرده شده است. بنابراین، نمی توان با تمسّک به ظاهر این حدیث و احادیثی از این دست، به طور کلّی عزاداری مسلمانان در سوگ پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) را نکوهش دانست و رد نمود.
برای روشن شدن مقصود و منظور حدیث، بحث را به ترتیب زیر پی می گیریم:
الف. نگاهی به اصل حدیث
این روایت با این عبارت در پرسش در منابع روایی شیعه یافت نشد، بلکه در منابع اهل سنت وجود دارد و اگر در برخی از کتاب های حدیثی شیعه آمده، به نقل از اهل سنت است.
در پیشینه، اصل و جریان صدور این روایت، آمده است: رسول خدا(ص) بر مرگ فرزندش ابراهیم آهسته مى گریست، ولی اسامة بن زید با صداى بلند و با فریاد گریه می کرد. در این هنگام پیامبر(ص) او را منع فرمود. اسامه عرض کرد: دیدم شما گریه می کنید. رسول اکرم(ص) فرمود: «البُکاءُ مِنَ الرّحمة و الصُّراخُ مِنَ الشّیطان».[1]
ب. ترجمه روایت
برای این که به ترجمۀ درست حدیث مزبور دست یابیم، دانستن مفهوم و معنای دو واژۀ کلیدی آن یعنی «بکاء» و «صراخ» لازم است.
«بُکاء» (به مدّ)، به معناى گریه و اشک ریختن همراه با حزن و اندوه همراه با صدای غمگین است.[2]
«صراخ»؛ یعنی فریاد کردن و صدا و صیحه شدید زدن هنگام ترس یا مصیبت.[3]
با توجّه به معنای لغوی دو واژۀ مزبور، مفهوم روایت چنین است: هنگام مصیبت، گریه و اشک ریختن، از سر رحمت و مهربانى است، در حالی که شیون و فریاد از کارهای شیطان است.
ج. کاوشی در فهم معنای حدیث
قلب انسان، کانون عواطف و احساسات است؛ به همین جهت، طبیعی و انسانی است که هر گاه عزیزی را از دست دهد، ناراحت شده و اشک هایش جاری شود، امّا میان احساسات معقول و طبیعی با جزع و بی تابی و بی صبری و سخن به شکایت گشودن فرق است. با این بیان، در شرح حدیث مزبور و منظور از سخن پیامبر اکرم(ص) می گوییم:
یک. گریه و زاری ای که در روایات -مانند حدیث مورد بحث- مورد مذمّت و نکوهش قرار گرفته، گریه ای است که مایۀ رضایت و خوشنودی خداوند متعال نباشد و عزادار با انجام کارهایی؛ مانند فریاد زدن و گفتن سخنانی که در شأن یک بندۀ شایستۀ خداوند نیست، معترض به قضاى الاهى باشد، و چنین گریه و داد و فریاد زدن بیشتر جنبۀ نمایشی دارد تا ابراز حزن و اندوه واقعی. در روایات، چنین گریه ای از اعمال مردم عصر جاهلیّت و پیش از اسلام شمرده شده است.[4]
دو. نمی توان با تمسّک به ظاهر این حدیث و احادیثی از این دست، به طور کلّی عزاداری مسلمانان در سوگ پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) را نکوهش کرده و رد نمود؛ زیرا اولاً: اگر به جریان صدور این حدیث توجه شود، معلوم است که چه نوع عزاداری از کارهای شیطانی است. ثانیاً: در دین اسلام علاوه بر این که به عزادارى و سوگواری برای پیامبر اکرم(ص) و امامان(ع) سفارش شده و دارای ثواب است، روش ها و الگوهایی نیز از سوی ائمه اطهار(ع) برای عزاداری و حزن و اندوه به شیوۀ صحیح وجود دارد که سرمشقی برای همۀ عزاداران و گریه کنان واقعی خواهد بود.[5]
سه. روایات زیر، منظور و معنای درست از حدیث مورد بحث را بهتر روشن می کنند:
1. پیامبر اسلام(ص) هنگام مرگ فرزند دلبندش ابراهیم مى گریست و فرمود: «چشم، گریان است و دل اندوهگین، ولى آنچه خدا را به خشم آورد بر زبان نمىآوریم...».[6]
2. امام باقر(ع) فرمود: «سخت ترین جزع و بیتابى، فریاد کشیدن به واویلا و ناله کشیدن، و لطمه به صورت زدن و به سینه کوبیدن و موى کندن است».[7]
3. امام صادق(ع) می فرماید: «صلاح نیست که انسان در مرگ عزیزانش، افغان و شیون کند، کار شایستهاى هم نیست، اما مردم وظیفه خود را نمى شناسند. صبر و استقامت در برابر مصائب خیر (و بهترین شیوه ها) است».[8]
چهار. بنابراین، منظور از حدیث، این است که نباید گریه و حزن و اندوه را با کارهای ناشایست و باطل مانند داد و فریاد زدن همراه کرد؛ زیرا در این صورت، این حزن و اندوه از وسوسه ها و کارهای شیطانی است، اما اگر گریه و غمگین بودن به صورت سالم و با متانت باشد و رضایت خدا در آن لحاظ شود، رحمت و اظهار عطوفت درونی است.
برای آگاهی از برخی مباحث مربوط به حزن و اندوه و گریه نمایه های زیر را مطالعه کنید:
«گریه زائران بقیع»، سؤال 171 (سایت: 1304).
«ترویج حزن و اندوه»، سؤال 2830 (سایت: 3062).
«بلند کردن صدا در داخل مرقدهای ائمه (ع)»، سؤال 15205 (سایت: 15259).
[1]. ابن سعد، محمد بن سعد بن منیع، الطبقات الکبرى، تحقیق: عطا، محمد عبد القادر، ج1، ص 110، دار الکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، 1410ق؛ حلبى شافعى، ابو الفرج، السیرة الحلبیة(إنسان العیون فی سیرة الأمین المأمون)، ج 3، ص 435، دار الکتب العلمیة، بیروت، چاپ دوم، 1427ق؛ عاملی، جعفر مرتضى، الصحیح من سیرة النبی الأعظم، ج 26، ص 38، دارالحدیث، قم، چاپ اول، 1426ق. البته، در رابطه با ذیل این حدیث، سخنان دیگری نیز از پیامبر اکرم(ص) نقل شده که از جهت مفهوم و محتوا با یکدیگر فرقی ندارند، که یکی از سخنان آن حضرت همان است که آورده شده است. ر.ک: الطبقات الکبرى، ج 1، ص 110؛ علامه مجلسى، بحارالانوار، ج 79، ص 90، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1403ق.
[2]. فیومى، أحمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، ج 2، ص 59، مؤسسه دار الهجرة، قم، چاپ دوم، 1414ق؛ جوهرى، اسماعیل بن حماد، الصحاح - تاج اللغة و صحاح العربیة، محقق و مصحح: عطار، احمد عبد الغفور، ج 6، ص 2284، دار العلم للملایین، بیروت، چاپ اول، 1410ق؛ راغب اصفهانى، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق: داودی، صفوان عدنان، ص 141، دارالعلم، الدار الشامیة، دمشق، بیروت، چاپ اول، 1412ق.
[3]. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج 3، ص 33، دار صادر، بیروت، چاپ سوم، 1414ق؛ قرشى، سید على اکبر، قاموس قرآن، ج 4، 120، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ ششم، 1412ق؛ الصحاح - تاج اللغة و صحاح العربیة، ج 1، ص 426.
[4]. پیامبر اکرم (ص) می فرماید: «النِّیَاحَةُ عَمَلُ الْجَاهِلِیَّة»؛ نوحه گری به باطل و دروغ، از اعمال جاهلیّت است؛ شیخ صدوق، محمد بن على، من لا یحضره الفقیه، محقق و مصحح: غفارى، على اکبر، ج 4، ص 376، دفتر انتشارات اسلامى، قم، چاپ دوم، 1413ق.
[5]. ر.ک: نمایه های «عزاداری امام حسین(ع)، مایه حیات جامعه»، سؤال 348 (سایت: 352)؛ «نقش عزاداری امام حسین(ع)»، سؤال 2302 (سایت: 2518)؛ «جواز عزاداری امام حسین و روایات»، سؤال 7184 (سایت: 7443).
[6]. بحار الأنوار، ج 79، ص 90؛ ابن اثیر، أبو الحسن على بن محمد الجزری، أسد الغابة فى معرفة الصحابة، ج 1، ص 50، دار الفکر، بیروت، 1409ق.
[7]. کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: غفارى، على اکبر، آخوندى، محمد، ج 3، ص 222، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، 1407ق.
[8]. همان، ص 226.
