علماء و فقهاء دین می فرمایند: امام جماعت باید چند شرط و ویژگی داشته باشد و از جمله این شروط، حلال زاده بودن امام جماعت است.[1] دلایل این شرط به اجمال در زیر ذکر می شود:

1. اجماع[2]: تمام علمای شیعه می فرمایند امام جماعت باید حلال زاده باشد[3] و یا حداقل زنازاده بودن او معلوم نبوده باشد[4] پس اقتدا کردن به کسی که یقین داریم زنازاده است و حلال زاده نیست، جایز نیست.[5]

2. احتیاط: شیخ طوسی (ره) در کتاب "خلاف" دلیل دوم اشتراط حلال زاده بودن امام جماعت را احتیاط[6] مطرح می فرمایند. منظور ایشان از احتیاط، همان قاعده اشتغال است؛ یعنی اگر یقین به حکمی مثل واجب بودن نماز بر خودمان، داشته باشیم و شک کنیم با اقتدا به امامی که حلال زاده نیست وجوب نماز ساقط می شود یا نه؟ برای حصول یقین به سقوط تکلیف، باید در مورد امامت زنازاده احتیاط نماییم و به او اقتدا نکنیم.

3. روایات متعددی داریم که می فرمایند اقتدا به شخص زنازاده در نماز جایز نیست.

الف. از حضرت علی(ع) نقل شده که فرمودند: پشت سر دیوانه و زنا زاده نماز نخوانید.[7]

ب. همچنین آن حضرت فرمودند: شش گروه صلاحیت امامت جماعت ندارند؛ زنا زاده، مرتد، اعرابی شده ( آن که به خوی جاهلیت برگشته) بعد از هجرت، شراب خوار ، کسی که بر او حد جاری گشته و کسی ختنه نشده است.[8]

ج. امام باقر(ع) می فرمایند: پنج گروه نمی توانند به عنوان امامت جماعت انتخاب گردند که از جمله آنها زنا زاده است.[9]

اما این که فلسفه این چنین حکمی در چیست ؟ باید گفت:

1. کلمه امام، به معنای مقتدا، پیشوا و کسی است که دیگران به او اقتدا کرده و در کارهای خود او را به عنوان الگو قرار دهند[10]. و امام جماعت نیز یعنی کسی که گروه و جماعتی، او را به عنوان الگوی خود قرار می دهند. از این جهت در متصدی این منصب نباید جهت نقصی باشد، گرچه خودش در حصول این نقص دخالتی نداشته باشد. توضیح این که، محرومیت زنازاده از پاره ای از مناصب اجتماعی و معنوی مثل امامت جماعت و مرجعیت تقلید و .. که مفاد بعضی از روایات می باشد[11]، بخاطر ویژگی این مناصب است و معنای آن محرومیت از نجات در روز قیامت نیست، مثلا انسان کور نمی تواند متولی بعضی از مناصب باشد و یا انسانی که کثیر النسیان است نمی تواند قاضی شود حتی اگر در زندگی خود مرتکب کمترین گناهی نشده باشد، و داشتن حافظه خوب از شرایط نصب قاضی است. اما این محرومیت ها ربطی به سعادت و شقاوت شخص ندارد و همین طور است حال ولد الزنا، و شاهد ما این است که در همان روایات ولدالزنا در کنار مجنون و جذامی و ... قرار گرفته است با این که کسی با اختیار خودش دیوانه یا جذامی نمی شود.

از نظر اجتماعی زنازادگی هم یک نوع نقص محسوب می شود و خوش نامی را در پی ندارد زیرا از یک طرف زنا زاده محصول یک عمل ننگین است و از طرف دیگر در طول تاریخ زنا زاده ها کارنامه قابل قبولی را به نمایش نگذاشته اند و این مسلم است که در تصدی بعضی از مناصب، شخص باید از ویژگی ها و صفاتی که موجب تنفر و دوری مردم می گردد به دور باشد هر چند آن ویژگی ها بدون اختیار بر او تحمیل شده باشند.

اگر گفته شود او که گناهی را مرتکب نشده است؟

پاسخ داده می شود که نظام عالم بر مبنای اسباب و مسببات طراحی شده است، کسی که کور می شود یقینا عوامل ارثی یا محیطی و... در این نقص دخالت داشته اند که در اکثر موارد از حیطه اختیار او خارج بوده است.

عوامل زیادی در نقص یا کمال فرزند دخالت دارد که در کتب مربوطه بدان پرداخته شده است و در اسلام هم دستورات زیادی برای جلوگیری از این نواقص و مشکلات، وارده شده است که مثلا زمان و مکان انعقاد نطفه چگونه باشد، مادر در دوران حمل از چه غذاهایی استفاده کند و....

در روایتی از امام صادق (ع) آمده است که فرمود:

«الْمِمْرَازُ لَا یَطِیبُ إِلَی سَبْعَةِ آبَاءٍ وَ قِیلَ لَهُ وَ أَیُّ شَیْ‏ءٍ الْمِمْرَازُ فَقَالَ الرَّجُلُ یَکْتَسِبُ مَالًا مِنْ غَیْرِ حِلِّه»

«ممراز تا هفت نسل پاک نمی شود. گفته شد که ممراز چیست؟ حضرت فرمود: فرزندی که ثمره ازدواج با مال حرام باشد.»[12]

در باب تاثیر غذای حرام در روحیات انسان روایات و داستان های زیادی در کتب روایی و تاریخی ذکر شده است که در این بین داستان شریک بن عبدالله نخعی خواندنی می باشد.[13]

البته باید توجه داشت که هیچ یک از این هایی که مطرح شد به عنوان علت تامه نیستند یعنی اینگونه نیست که راه بسته باشد و اصلا برای ولد الزنا امکان رستگاری وجود نداشته باشد که اگر این بود، تکلیف به او معنا نداشت در حالی که، فرزند زنا مکلف به اصول و فروع دین می باشد، بلکه ما گفتیم که عوامل محیطی، ارثی و دیگر عوامل می توانند تاثیر زیادی در انتخاب رفتار خاصی داشته باشند اما در عین حال انسان را مجبور به ارتکاب یک عمل خاصی نمی کنند و این انسان در تمام مراحل حیات خود، می تواند بر عوامل ارثی و محیطی فائق آید و در مسیر صحیح قرار گیرد و لذاست که به طاعات او ثواب داده می شود و به معصیتش عقاب.[14]

2. در حقیقت این نوع احکام و نیز روایاتی[15] که بیان گر پلیدی زنازاده است، مبارزه همه جانبه با عمل زناست؛ یعنی تبیین و آشکار نمودن زشتی آن در جامعه برای همه، تا ریشه این گناه از بین برود.