جستجوی پیشرفته
بازدید
12789
آخرین بروزرسانی: 1391/06/13
خلاصه پرسش
دلیل مجمل در شرع و سبب اجمال چیست؟
پرسش
دلیل مجمل در شرع به چه دلیلی گفته می‌شود؟
پاسخ اجمالی

اجمال، اصطلاحی در علم اصول فقه، به معنای «مبهم بودن مقصود گوینده از لفظ و مراد فاعل از فعل» است.[1] عنوان «اجمال» در مباحث الفاظ اصول فقه مطرح شده است.

مجمل در مقابل مبیَّن، وصف لفظ یا فعلی است که مقصود گوینده یا انجام دهنده از گفتن یا انجام آن نامعلوم است.[2]

اجمال در لفظ؛ یعنی این‌که گوینده، واژه‌ای را بیان کند، ولی شنونده مقصود دقیق از آن را نمی‌داند؛[3]  به عنوان نمونه دلیلی می‌گوید: «به دانشمندان احترام بگذار» که شنونده نمی‌داند این دلیل شامل «دانشمندان ریاضی» می شود یا نه؟ به این قسم از دلیل، مجمل می‌گویند.

اجمال در فعل بدین معنا است که جهت صدور فعل روشن نیست؛ مانند این‌که امام معصوم(ع) جلسه‌ی استراحت (نشستن توأم با آرامش بدن پس از سجدۀ دوم نماز)[4] را در نماز ترک کند و معلوم نباشد که این ترک به دلیل تقیّه بوده است یا بیان مشروعیّت.[5] در این‌جا به آن دلیلی که این کار معصوم(ع) را نقل کرده، «مجمل» گفته می‌شود.

اجمال در کلام داراى اسبابى است که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:

1. نبود قرائن و شواهد حالى یا مقالى هنگام صدور کلام و یا از بین رفتن آن.

2. بریده بریده بودن کلام (تقطیع کلام).

3. نقل معناى کلام -نه عین الفاظ گوینده- با واسطه‌هاى متعدّد که گاه به اجمال در کلام منجرّ می‌شود.

4. اختلاف نسخه‌ها که در احادیث فراوان یافت می‌شود.

5. به کار بردن واژه‌اى که براى معانى متعدّد وضع شده است، اما قرینه‌ای براى تعیین یکى از آنها وجود ندارد.[6]

علمای اصول، اجمال نصّ (آیه یا روایت) را در صورتى که رفع آن اجمال به دلیل دیگر و یا جمع بین چند دلیل ممکن نباشد، سبب سقوط حجیّت آن در مقام عمل می‌دانند. از این رو، در موارد اجمال نصّ، به قواعد و اصول لفظى و یا اصول عملى رجوع مى‌شود.[7]

 


[1]. مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، ج 1، ص 195، انتشارات اسماعیلیان، قم، چاپ پنجم، بی تا؛ سیفی مازندانی، علی اکبر، بدایع البحوث، ج 5، ص 167، جامعه مدرسین، قم، چاپ اول، 1384ش.

[2]. همان.

[3]. قلی زاده، احمد، فرهنگ اصطلاحات اصول فقه، ص 44 و 45، انتشارات تحسین، قم، چاپ اول، 1390ش.

[4]. جمعى از پژوهشگران، زیر نظر هاشمی شاهرودى، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج 3، ص 100، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم السلام، قم، چاپ اول، 1426ق. 

[5]. اصول الفقه، ج 1، ص 195؛ فرهنگ اصطلاحات اصول فقه، ص 45.

[6]. محقق حلى، شیخ نجم الدین ابو القاسم جعفر بن حسن،‏ معارج الأصول، ص 106 و 107، مؤسسه آل البیت(ع)، قم، چاپ اول، 1403ق؛ اصول الفقه، ج 1، ص 195 و 196.

[7]. فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج 1، ص 258.

 

نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • چرا زن نمی‌تواند مرجع تقلید و قاضی باشد؟
    73146 اجتهاد و مرجعیت در اسلام 1387/04/03
    دانشمندان و متخصّصان دینی درباره‌ موضوعاتی؛ مانند مرجع تقلید، یا قاضی شدن زن و بعضی از عناوین دیگر، اختلاف نظر دارند. این امور جزو مسلّمات و ضروریات دینی به شمار نمی‌آید. کسانی که می‌گویند زنان مرجع تقلید یا قاضی نمی‌شوند، به ادله‌ای؛ نظیر روایات و اجماع، تمسک کرده‌اند ...
  • چرا خداوند در مقابل درخواست رؤیت خدا توسط یهودیان، آنها را مجازات کرد؟
    8592 تفسیر 1392/01/26
    آنچه باید در این‌جا مورد دقت قرار گیرد، این عبارت در آیه است: « فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْ». باء در «بظلمهم» معنای سببیت بوده و متعلق به «اخذتهم» است و معنا این‌گونه می‌شود که آنها را به جهت ستمی که روا داشته­‌اند، با صاعقه مجازات می‌کنیم. این عبارت نمایان‌گر ...
  • با در نظرگرفتن جمیع جوانب و مصالح، آیا ارجح نیست که مقام رهبری در قانون جمهوری اسلامی ایران دارای یک زمان و دوره مشخص باشد؟
    8512 System 1389/04/16
    دائمی بودن رهبری در ایران ناشی از رأی مردم به قانون اساسی بوده و دلیلی نیز وجود ندارد که در صورت از دست ندادن شرایط، زمان آن را محدود کرد. فساد موجود در حکومت ها بیشتر ناشی از خلق و خوی حاکمان ...
  • با توجه به آیات 103 و 104 سوره کهف، راه تشخیص کار نیک از بد و ناپسند چیست؟
    24104 تفسیر 1389/05/13
    آیات شریفه، به معرفى زیانکارترین انسان ها و بدبخت‏ترین افراد بشر مى‏پردازد. زیان واقعى و خسران مضاعف آنجا است که انسان سرمایه‏هاى مادى و معنوى خویش را در یک مسیر غلط و انحرافى از دست دهد و گمان کند کار خوبى کرده است، نه از این کوشش ها ...
  • آیا در اسلام، مسئله ای به نام وضوی ارتماسی داریم؟
    11356 Laws and Jurisprudence 1391/07/03
    وضوى ارتماسى آن است که انسان صورت و دستها را به قصد وضو با مراعات شستن از بالا به پایین در آب فرو برد؛ اما براى این که مسح سر و پاها با آب وضو باشد، باید در شستن ارتماسى دستها، قصد شستن وضویى، هنگام بیرون آوردن ...
  • زنان عقیمی که بچه‌دار نمی‌شوند از دیدگاه قرآن چه جایگاهی دارند؟
    24597 تفسیر 1395/08/04
    گرچه پروردگار صلاح دیده برخی مردان و زنان، عقیم باشند[1] اما عقیم بودن و بچه‌دار نشدن به تنهایی نقصی معنوی - نه برای مردان و نه برای بانوان - نبوده و از مقام و ارزش انسانی هیچ کدام از آنها نمی‌کاهد. البته می‌شود برای ...
  • آیا در تحقیقات پزشکی، جایز است از جنین سقط شدهٔ انسان استفاده کرد؟
    7682 گوناگون 1393/02/25
    بیشتر فقها تشریح بدن انسان(جنین یا غیر جنین) را جایز نمی‌دانند، اما برخی از مراجع[1] در این‌باره می‌گویند، اگر این‌گونه تحقیقات در راستای کشف مطالب پزشکى جديد و مورد نیاز جامعه و نیز درمان بيمارى‌های تهدید کننده زندگى مردم باشد، جايز است؛ ولى تا ...
  • آیا گزارش غیر‌مسلمان مبنی بر نجاست چیزی که در اختیار اوست، مورد قبول است؟
    8833 اثبات نجاست 1393/02/03
    فقها در این زمینه فرقی بین مسلمان و غیر مسلمان نگذارده و می‌گویند، نجس بودن چیزى از سه راه ثابت مى‌شود، و باید بر آن ترتیب اثر داد: 1. آن که انسان خودش یقین به نجاست پیدا کند. 2. دو نفر عادل و یا حتّى یک نفر گواهى ...
  • معنای استدلال مباشر چیست؟
    19452 قیاس اقترانی و استثنائی 1391/12/06
    در مورد استدلال مباشر آنچه را که برخی از نویسندگان در این‌باره نگاشته‌اند، در این‌جا نقل می‌کنیم: بسیاری از منطق‌نگاران معاصر آنچه را در منطق نگاشته‌های پیشین با عنوان «احکام قضایا» یا «نسبت قضایا» مطرح بوده، قسمی از استدلال برشمرد‌ه‌اند و نام‌هایی؛ همچون استدلال «مباشر»، «بی‌واسطه» و «بسیط» ...
  • محدوده حرم مکه چقدر است؟
    9600 گوناگون 1396/10/23
    ابتدا باید دید منظور از حرم مکه چیست، آیا مراد، مسجد الحرام است؟ یا منطقه‌ای که زائرین خانه‌ی خدا بدون احرام، حق ورود به آن‌را ندارند و ورود کفار نیز به لحاظ شرعی در آن ممنوع است؟ در صورت نخست، پاسخ آن است که هر مکانی که در ...

پربازدیدترین ها