[1] الابانة الکبری لابن بطة، ج 2، ص 220، نرم افزار المکتبة الشاملة.

[2]   برای آگاهی از اشکال سندی و دلالتی این روایت مطالعه کتاب:   عبقات الانوار فى امامة الائمة الاطهار، ج‏15، صص 249 - 262، نوشته علامه میر حامد حسین‏ یا تلخیص و ترجمه آن با عنوان: نفحات الازهار فى خلاصه عبقات الانوار، ج‏12، صص 63- 71، و همچنین ج‏23، ص: 1098- 1010، نوشته   سید على حسینى میلانى‏، کافی به نظر می رسد. این کتاب از طریق نرم افزار نور الولایة، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی قابل دسترسی است.

[3] اعتقاد به حوض کوثر از مسلمات اعتقادی پیروان مذاهب مختلف، و جزء عقاید مشترک امت اسلامی به شمار می آید. روایات متواتر بر جای مانده از نبی اکرم (ص) که در کتب دست اول فریقین به ثبت رسیده، بیانگر آن است که صحابه ی پیامبر (ص) در روز قیامت به حوض کوثر هجوم می برند تا بر پیامبر وارد شده و خود را از آب کوثر سیرآب سازند، اما تنها شمار اندکی از آنان پذیرفته شده و بخش اعظم آنان، از حوض کوثر رانده شده و فرشتگان عذاب، آنان را به طرف جهنم می برند. آنان با مشاهده ی این وضعیت، پیامبر (ص) را به یاری می طلبند، و پیامبر رحمت با هدف حمایت از آنان، علت این امر را جویا می شود؛ از جانب خداوند به آن حضرت خطاب می شود: آنان پس از درگذشت تو، بدعت گذارده، و این اقدام آنان، به ارتدادشان منتهی گشته است. این پیام الاهی موجب می شود تا پیامبر (ص) نیز آنان را نفرین نموده و از خود دور سازد.

[4]   شرح صحیح مسلم، نووی، ج 15-16، ص 5 و 59؛ عمدة القاری، 23/135؛ شرح صحیح بخاری، کرمانی، 23/63؛ التمهید، ابن عبدالبر، 2/291.

[5] نک: قزوینى ، سید امیر محمد، الآلوسى و التشیع، ص: 71    ‏، تعداد جلد: 1، ناشر: مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه‏، مکان چاپ: قم‏، سال چاپ: 1420 ه ق‏، نوبت چاپ: اول‏.

[6] البته این احادیث اختصاصی به حدیث حوض، و حدیث ارتداد، ندارد و عناوین و احادیث زیر را نیز در بر می گیرد: «لا ترجعوا بعدى کفّارا»، «الشّرک أخفى فیکم من دبیب النّمل»، «لا أدرى ما تحدثون بعدى»، «اتّباع سنن یهود و نصارى، و حدیث تنافس‏»، «إنّ من أصحابى من لا یرانى بعدی و لا أراه»، «إنّ فى أصحابی منافقین»، و حدیث «قد کثرت علىّ الکذّابة». نک: عبقات الانوار فى امامة الائمة الاطهار، ج‏22، ص: 652

[7] «انی فرطکم علی الحوض،... لیردن علی أقوام أعرفهم و یعرفوننی، ثم یحال بینی و بینهم. فأقول: انهم منی، فیقال: انک لاتدری ما أحدثوا بعدک، فأقول: سحقاً سحقاً لمن غیّر بعدی» صحیح بخاری، ج 20، ص 248 و ج 21 ، ص 439؛ صحیح مسلم ، ج 11، ص 410 ؛ مصابیح السنة، بغوی، 3/537. برای آگاهی بیشتر، نک: نمایه: معنای ارتداد صحابه و اثبات آن، سؤال 1589 (سایت: 1970).

[8]   علمای ذیل ، در کتب خود به ضعیف السند بودن یا متروک بودن یا موضوع بودن این حدیث اشاره می کنند:  

  ابن تیمیه در کتاب منهاج السنه ج 7 ص 142 ؛ الألبانی در کتاب السلسلة الضعیفة ، ص58 و شرح الطحاویة، ص 468 و : صفة الصلاة، ص 59 و مشکاة المصابیح، ص 5964 ؛ الألبانی وشذوذه وأخطاؤه - ارشد السلفی - ص 63؛ شرح نهج البلاغة - ابن أبی الحدید - ج 20 - ص 28؛ تخریج الأحادیث والآثار - الزیلعی - ج 2 - ص 229 – 232؛ أضواء على السنة المحمدیة - محمود أبو ریة - ص 344؛ أضواء البیان - الشنقیطی - ج 7 - ص 330 – 331؛ الاحکام - ابن حزم - ج 5 - ص 642 - 643 و ص 650؛ همان، ج 6 - ص 803؛ میزان الاعتدال - الذهبی - ج 1 - ص 412 – 413و ص 606 – 607؛ میزان الاعتدال - الذهبی - ج 2 - ص 102؛ لسان المیزان - ابن حجر - ج 2 - ص 117 - 118 و ص 137 – 138؛ جامع بیان العلم وفضله - ابن عبد البر - ج 2 - ص 89 – 91؛ فیض القدیر شرح الجامع الصغیر - المناوی - ج 4 - ص 101؛ الجامع الصغیر - جلال الدین السیوطی - ج 2 - ص 36 ( حدیث را ضعیف دانسته است ؛ فلک النجاة فی الإمامة والصلاة - علی محمد فتح الدین الحنفی - ص 82.

[9] ج 2 ص 448؛ ج 3 ص 457 ط حیدرآباد؛ العلامة المولى على المتقى الهندی فی «منتخب کنز العمال» (المطبوع بهامش المسند، ج 5 ص 92 ط المیمنیة) روى الحدیث عن جابر بعین ما تقدّم عن «المستدرک».

[10] لذا این حدیث که: و أصحابی امنة لامتى فإذا ذهب أصحابی أتى أمتی ما یوعدون‏، نمی تواند صحیح باشد.

[11] برای آگاهی از منابعی که از اهل سنت این روایت را نقل کرده اند، نک: احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج‏9، ص: 302؛ عبقات الانوار فى امامة الائمة الاطهار، ج‏23، ص: 1130.

[12] عبقات الانوار فى امامة الائمة الاطهار، ج‏13بخش‏اول، ص: 231.

[13] أقول الظاهر أن المراد سب جمیع الأصحاب بحیث یدخل فیه المقبول‏   منهم و المردود على أن یکون الإضافة فی أصحابی للاستغراق و لا کلام فی أن ساب الجمیع ملعون بل الظاهر أن المراد کون السب لأجل الصحابیة لا لأجل استحقاق ذلک الصحابی لذلک و هذا یرجع إلى عداوة النبی ص و لا ریب فی أن عداوة النبی ص یوجب اللعن و أیضا المراد من السب الشتم و القذف دون اللعن الذی ربما یرتکبه الشیعة بالنسبة إلى بعض المردودین من الصحابة و لا خفاء فی أن الشتم لا یحل بالنسبة إلى کافر ذمی فضلا عن مسلم أو من ظاهره الإسلام و أما اللعن فهو دعاء من المظلوم أو من ولیه على الظالم و لیس بممنوع شرعا بل قد یستحب کما صرح به الفاضل النیشابوری فی تفسیره و یدل علیه اللعن الجاری فی الشرع بین المتلاعنین المسلمین بل الصحابیین بنص الکتاب‏ . الصوارم المهرقة فى نقد الصواعق المحرقة، ص: 19، با استفاده از نرم افزار نورالولایة.

[14] از جابر بطور مرفوع آمده است: خداوند یارانم را بر همه عالمیان جز از انبیاء و مرسلین برترى داد و از میان یارانم چهار نفر را برگزید: ابو بکر، عمر، عثمان و على، آنها را بهترین یارانم قرار داد گر چه همه یارانم خوبند. تفسیر قرطبی، ج 13، ص 305؛ همان، ج 16، ص 297؛ الشریعة للآجری ج 5 باب فضایل معاویة بن ابی سفیان، ص 192؛ فضائل الخلفاء الراشدین لأبی نعیم الأصبهانی، ج 1، ص 356 . با استفاده از نرم افزار المکتبة الشاملة.

[15] الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب، ج‏5، ص: 482؛ مظفر نجفى‏، محمد حسن، دلائل الصدق لنهج الحق، ج‏1، ص: 168، با استفاده از نرم افزار نور الولایة، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.

[16] عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) لَیَأْتِیَنَّ عَلَى أُمَّتِی مَا أَتَى عَلَى بَنِی إِسْرَائِیلَ حَذْوَ النَّعْلِ بِالنَّعْلِ حَتَّى إِنْ کَانَ مِنْهُمْ مَنْ أَتَى أُمَّهُ عَلَانِیَةً لَکَانَ فِی أُمَّتِی مَنْ یَصْنَعُ ذَلِکَ وَإِنَّ بَنِی إِسْرَائِیلَ تَفَرَّقَتْ عَلَى ثِنْتَیْنِ وَسَبْعِینَ مِلَّةً وَتَفْتَرِقُ أُمَّتِی عَلَى ثَلَاثٍ وَسَبْعِینَ مِلَّةً کُلُّهُمْ فِی النَّارِ إِلَّا مِلَّةً وَاحِدَةً قَالُوا وَمَنْ هِیَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ مَا أَنَا عَلَیْهِ وَأَصْحَابِی . نک: سنن ترمذی، ج 9، ص 235؛ حاکم در المستدرک، ج 1 ، ص 430؛ المعجم الکبیر للطبرانی، ج 7، ص   164.

[17] نک: احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج‏1، ص: 41- 38 .

[18] نک: آل محسن، علی، مسائل خلافیة، ص: 247- 279، الطبعة الرابعة، 1424 ه ق.