جستجوی پیشرفته
بازدید
16151
آخرین بروزرسانی: 1389/02/23
خلاصه پرسش
چرا در بین فقها اختلاف فتوا در خمس وام مسکن و ساخت مسکن وجود دارد؟
پرسش
طبق فتوا به پولی که جهت گرفتن وام مسکن در بانک گذاشته می شود و چندین سال از آن می گذرد، خمس تعلق می گیرد. از طرف دیگر برای کسی که از درآمد خود زمینی خریده است که تا چند سال آینده آن را بسازد و در آن زندگی کند یا کسی که خانه ای را به تدریج و طی چند سال برای زندگی خودش می سازد، مطابق فتوا هیچ خمسی تعلق نمی گیرد. بر اساس این احکام، بنده که توانایی خرید یک زمین یک جا را ندارم و برای خرید مسکن شخصی لازم است حتماً با پس انداز اندک مال در بانک وام تهیه کنم، باید خمس پس اندازم را بدهم، ولی کسی که توانمند است و نیازی به گرفتن وام ندارد، لازم نیست خمس بدهد. ساخت تدریجی ساختمان برای فردی که توانایی مالی دارد از حیث گذشت سال چه تفاوتی با پس انداز اندک مال فردی که توانایی ندارد زمینی بخرد، دارد؟
پاسخ اجمالی

وجود اختلاف فتوا در بین مراجع محترم تقلید امری طبیعی است که دلایل منطقی خود را دارد. در مورد سؤال شما نظر همه مراجع محترم تقلید آن طور که شما بیان کرده اید نیست، بلکه عده ای از ایشان در مورد گذاشتن پول در بانک جهت گرفتن وام مسکن، خمس را واجب ندانسته اند.

پاسخ تفصیلی

در پاسخ به سؤال شما توجه به چند نکته ضروری است.

الف. فهم علت و حکمت همه احکام برای ما نا ممکن است به طوری که فرموده اند: "دین خداوند را با عقول ناقصه نمی توان سنجید"؛ [1] یعنی با مقایسه بین احکامی که به ظاهر مشابه هستند نمی توان حکمت را از موضوعی به موضوع مشابه تسری داد، به عنوان نمونه با این که به نظر می آید نجاست بول از منی بیشتر است، ولی در اسلام برای انزال منی، غسل در نظر گرفته شده است و برای طهارت از بول فقط وضو تشریع شده است.

ب. همان طور که در احکام خمس بیان شده است، سرمایه یعنی هرچه که در عرف سرمایه حساب می شود خمس دارد، همچنین هر آنچه که بعد از هزینه در مئونه (تمام ما یحتاج شخص و خانواده ای که سرپرستی آنان را به عهده دارد) [2] زیاد بیاید خمس دارد. بنابراین اگر انسان مال و یا سرمایه ای منقول یا غیر منقولی داشته باشد که دیگر شرایط پرداخت خمس را داشته باشد باید خمس آن را بدهد.

ج. میزان در مئونه بودن مال یا کالایی، این است که بالفعل آن را هزینه مى‏کند، پس اگر بر خود و خانواده اش سخت گیرى کند و مقداری زیاد بیاید باید خمس مقدار زاید را بدهد. [3]

د. بر طبق فتوای فقها، داشتن خانه ای در شأن شخص، جزو مئونه به حساب می آید و خمس ندارد. [4]

هـ. اختلاف فتوا در بین فتاوای فقها و مراجع عظام تقلید امری بدیهی است؛ زیرا نحوه استفاده از ادله و داشتن مبانی اصولی، حدیثی، فقهی و .. باعث می شود فتوای آنان نیز احیاناً متفاوت باشد. از جمله این اختلافات را می توان به برداشت های متفاوتی که از مئونه دارند، دانست. [5]

با توجه به این نکات؛ اگر شخصی مقداری پول در بانک جهت گرفتن وام داشته باشد، یا زمینی جهت ساخت خانه دارد که فعلاً غیر مسکونی است و هر سال مقداری از آن را می سازد، بنا بر نظر برخی از مراجع محترم تقلید هر دو مورد جزو مئونه حساب نمی شود، و چون در هر دو مورد جزو مئونه زاید حساب می شود، خمس دارد که باید آن را پرداخت کند. به همین علت برخی از مراجع محترم در هر دو مورد حکم به وجوب خمس داده اند.

حضرات آیات تبریزی و وحید خراسانی از جمله مراجعی هستند که در هر دو گزینه قائل به وجوب خمس اند. [6]

اما در مقابل، برخی دیگر از مراجع عظام تقلید مانند حضرات آیات بهجت، فاضل، نورى و صافی هر دو مورد را جزو مئونه حساب کرده اند که بنابراین خمسی به آن تعلق نمی گیرد. [7]

عده ای دیگر مانند حضرات آیات امام خمینی (ره)، [8] مقام معظم رهبری، مکارم شیرازی و سیستانی [9] گذاشتن پول در بانک برای گرفتن وام مسکن را جزو مئونه نمی دانند، ولی ساختن خانه، در سال های متمادی را جزو مئونه حساب کرده اند.

بنابراین؛ به نظر عده ای از مراجع محترم تقلید فرقی بین گذاشتن پول در بانک برای گرفتن وام مسکن و یا ساخت خانه در چند سال، از جهت عدم خمس وجود ندارد و در هر دو مورد نیازی به پرداخت خمس نیست و مراجعی که بین این دو فرق گذاشته اند یا در هر دو مورد نظر به وجوب خمس دارند به علت نحوه استنباط و برداشت هایی است که از ادله دارند. [10]

نمایه های مربوط:

سؤال 2682 (سایت: 2895) (خمس و حساب قرض الحسنه وام مسکن).

سؤال 6360 (سایت: 6543) (خمس وام دریافتی از بانک).

سؤال 1736 (سایت: 1732) (خمس پس انداز مسکن) .



[1] نوری،میرزا حسین،مستدرک الوسائل، ج 17، ص 262،آل البیت،قم، 1408،قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع إِنَّ دِینَ اللَّهِ لَا یُصَابُ بِالْعُقُولِ النَّاقِصَةِ وَ الْآرَاءِ الْبَاطِلَةِ وَ الْمَقَایِیسِ الْفَاسِدَةِ وَ لَا یُصَابُ إِلَّا بِالتَّسْلِیمِ فَمَنْ سَلَّمَ لَنَا سَلِمَ وَ مَنِ اهْتَدَى بِنَا هُدِیَ وَ مَنْ دَانَ بِالْقِیَاسِ وَ الرَّأْیِ هَلَک‏.

[2] در تعریف مئونه گفته شده است: مراد از مئونه چیزى است که خرج معاش و عیال واجب النفقه و کسان خود مى‏کند، و از مئونه است خرج زیارت و صدقه و جایزه و هدیه و مخارج میهمان و رفت و آمد و حقوق لازمه که به نذر یا کفاره بر او لازم مى‏شود و چیزهایى که به آنها احتیاج دارد، مثل حیوان سوارى و بارى ( امروزه مانند ماشین) و خانه و فرش و کتب و اسباب و لوازم خانه که از منفعت کسب مى‏خرد و آن چه صرف تزویج خود و اولاد خود و خرج ختنه آنها مى‏کند و آن چه خرج ناخوشى (بیماری) و مردن کسان خود مى‏نماید. نک: امام خمینی، نجاة العباد، ص 197، موسسه نشر و تنظیم آثار امام خمینی،قم،1422.

[3] نجاة العباد، ص 197.

[4] همان، ص 197.

[5] از جمله می توان به استظهاری که مرحوم شیخ مرتضی حائری در صدق مئونه بودن نسبت به منزل مسکونی و عدم آن نسبت به محل کسب(مغازه) دارد اشاره کرد، ایشان می گوید: " یقال: ما الفرق بین محلّ الکسب و آلاته و بیت السکنى حیث إنّ بیت السکنى یعدّ من مئونة الشخص و لا یعدّ ذلک من مئونة الربح و لا من مئونة الشخص. و ذلک لصدق الصرف على بیت السکنى من جهة الاحتیاج إلیها إلى آخر عمره، فلا یمکن بحسب المتعارف صرفه فی مصارف معیشته. و کذا اللباس و الفروش، فإنّه یشتری بداعی البقاء إلى آخر العمر و یصرف النظر عن صرفه فی معیشته، و هذا بخلاف محلّ التجارة کالدکّان و الخان، فإنّه لا یحتاج إلیه إلى آخر العمر، بل الاحتیاج إلیه ما دام الکسب، و بعده یصرف فی المئونة من دون حرج، فإنّ محلّ الکسب فی فرض عدم الاحتیاج- الذی یحصل لکلّ شخص قطعا و لو فی شهرین من آخر عمره- یکون کسائر أمواله و مستغلّاته من غیر فرق أصلا، فلا یصدق علیه مئونة الکسب و لا مئونة الشخص، لعدم الصرف أصلا.نک : حائری، مرتضی،کتاب الخمس،ص 177،دفتر انتشارات اسلامی، قم، 1418.

[6] آیت‏الله تبریزى، استفتاءات، س 889؛ دفترآیت‏الله وحید، با استفاده از نرم افزار پرسمان.

[7] آیت‏الله صافى در این باره می فرماید: اگر خانه مسکونى در حال حاضر مورد نیاز او و در شأنش باشد و راهى جز طریق یاد شده(گذاشتن پول در بانک و گرفتن وام مسکن) ندارد، به آن خمس تعلق نمى‏گیرد. البته بنا بر نظر مراجعى که معتقدند پول مزبور خمس ندارد چنانچه در آینده، صرف خرید منزل نشود، خمس آن را باید بدهد .

نک: آیت‏الله فاضل، جامع‏المسائل، ج 1، س 677؛ آیت‏الله بهجت، توضیح‏المسائل، م 1391؛ آیت‏الله نورى، استفتاءات، ج 2، س 328؛ آیت‏الله صافى، جامع الاحکام، ج 1، س 706 . به نقل از نرم افزار پرسمان.

[8] مرحوم امام خمینی در این باره می فرماید: " کسى که محتاج خریدن خانه باشد از براى مسکن و خریدن آن متوقف باشد بر باقى گذاشتن زیادى از مئونه چند سال روى هم، پس اگر در یک سال زمین خانه خریدارى کند و در سال دیگر در و پنجره‏اش را و در سال سوم آجر و لوازمات آن را، خمس به آن تعلق نمى‏گیرد، لکن اگر پول آنها را کنار بگذارد براى خریدن خانه، از مئونه محسوب نمى‏شود و واجب مى‏شود اخراج‏خمس در آن بعد از گذشتن یک سال.نک: نجاة العباد،ص،200.

[9] آیت‏الله مکارم، استفتاءات، ج 2، س 533 و 514؛ آیت‏الله خامنه‏اى، اجوبة الاستفتاءات، س 908 و 902 و 956 . ؛ آیت‏الله سیستانى Sistani.org ،خمس، ش 10و منهاج الصالحین، ج 1، م 1219. با استفاده از نرم افزار پرسمان.

[10] از دلایلی که می توان برای این اختلاف فتوا بیان کرد شاید این مطلب باشد که ساخت خانه، مقدمه مباشر( نزدیک) برای رسیدن به خانه و خانه دار شدن به عنوان یکی از مئونه های زندگی است بنابراین از باب مقدمیت هم که شده است خمس ندارد ولی هنگامی که پولی در بانک جهت گرفتن وام مسکن گذاشته می شود برای تبدیل آن به مئونه زندگی(خانه) چندین واسطه نیاز است که اول این پول باید طی چند سال خرج نشود، سپس با آن وام گرفته شود و با مجموع آن زمین یا خانه ای خریداری شود.

نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    791871 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    755965 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می کند؟
    679154 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه های دینی ما مسئله ای شناخته شده است، چنان که در آیات و روایات آمده است: "بریده باد هر دو دست ابو لهب"؛ "از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می رود". و... . منتها همان گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    658414 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و تصمیم جدی ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    648276 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    599843 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    579970 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    564683 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    564016 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...
  • می خواهم دعا کنم همسرم در زندگی مطیع من باشد آیا در این زمینه دعایی از اهل بیت (ع) به ما رسیده است؟
    558560 Practical 1389/02/22
    دعاها، لازم نیست حتماً به زبان عربى خوانده شوند؛ هرچند به عربی بهتر است، حتى دعا در نماز به زبان فارسى جایز است.نکته مهم تر این که انسان باید شرایط دیگر تأثیر گذاری دعا ...