عبارت یاد شده در پرسش را اگرچه با همین الفاظ در کتب روایی نیافتیم، اما گویا در سده‌های گذشته به عنوان سخنی از پیامبر اسلام(ص) نقل می‌شد. به عنوان نمونه مولوی در قرن هفتم این سخن را در قالب شعر درآورده و به پیامبر(ص) نسبت داده است:

«گفت پیغامبر که زن بر عاقلان

غالب آید سخت و بر صاحب دلان

باز بر زن جاهلان چیره شوند

زانکه ایشان تند و بس خیره روند

کم بُوَدشان رقّت و لطف و وَداد

زانکه حیوانیست غالب برنهاد

مِهر و رقّت وصفِ انسانی بود

خشم و شهوت وصفِ حیوانی بود

پرتوِ حقّست آن، معشوق نیست

خالقست آن، گوییا مخلوق نیست»[1]

همان‌گونه که گفته شد دلیل معتبری بر انتساب عین الفاظ یاد شده در پرسش به یکی از معصومان(ع) وجود ندارد،[2] اما روایات دیگری از پیامبر اسلام(ص) وجود دارد که گویای همین مضمون است:

1. « خَیرُکُمْ‏ خَیرُکُمْ‏ لِأَهْلِهِ‏ وَ أَنَا خَیرُکُمْ لِأَهْلِی‏»؛[3] بهترین شما کسی است که برای کسان خود بهتر است، من از همه شما برای کسان خود بهترم.
2. «إنهن یغلبن الکرام و یغلبهن اللئام»؛[4] زنان می‌توانند بر مردان باکرامت غلبه پیدا کنند، اما مردان پست می‌توانند بر زنان مسلط ‌شوند.

در ارتباط با حدیث اخیر - که در منابع اهل‌سنت نقل شده و تا حدی مشابه با آنچه در پرسش آمده می‌باشد - باید گفت؛ جاهل فردی است که جز خشونت سرش نمی‌شود، ولی آن‌که دلی و فکری و احساسی دارد بیشتر مغلوب قرار می‌گیرد. لطف و محبت، صفتی انسانی است که افراد عاقل از آن بیشتر بهره می‌برند. آنان دل و فکری احساساتی دارند؛ لذا بیشتر به دیگران مهر و محبت دارند، اما جاهل انسانی است که معمولاً خشونت او زیاد است، در رفتار با زنان کمتر لطف و محبت دارد؛ لذا در برابر آنها مغلوب نمی‌گردد.[5]

البته زنانی که باایمان و گوش به فرمان دستورات خداوند هستند، هیچ‌گاه در صدد برتری جستن و تحکیم خواسته‌های خود بر شوهران کریم خود برنیامده، بلکه مانند بانوان برجسته‌ای؛ نظیر خدیجه(س) و فاطمه(س) زندگی معنوی زیبایی را با همسران خود رقم می‌زنند؛ از این‌رو اگر روایت اخیر را نیز بپذیریم، بخش اول آن‌را تنها ویژه زنانی می‌دانیم که در صدد سوء استفاده از اخلاق نیک همسرانشان هستند.

[1]. مولوی، مثنوی معنوی‏، محقق، مصحح، سبحانی‏، توفیق، ص 100، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی‏، چاپ اول، 1373ش.

[2]. در برخی از کتاب‌های متأخر این قول را منسوب به معاویة بن ابوسفیان می‌دانند. ر. ک: محمد نعیم، شرح مثنوی، محقق، مصحح، اوجبی، علی، ص 399 – 400، تهران، کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی‏، چاپ اول، 1387ش.

[3]. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 3، ص 555، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413ق.

[4]. ابن کثیر دمشقی‏، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، ج 10، ص 153، بیروت، دار الفکر، 1407ق؛ ابن جوزی، عبد الرحمن بن علی‏، المنتظم،‏ محقق، عطا، محمد عبد القادر، عطا، مصطفی عبد القادر، ج 8، ص 347، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1412ق.

[5]. «عقل و ایمان زنان در کلام امام علی (ع)»، 4897؛ «دیدگاه امام علی (ع) دربارۀ عقل زنان»، 456؛ «عقل زنان در زیبایی آنها»، 14074.