لطفا صبرکنید
بازدید
9937
9937
آخرین بروزرسانی:
1397/06/03
خلاصه پرسش
چرا در آیات قرآن کریم برای ارجاع به کلمه «انعام»، گاهی ضمیر مذکّر و در موارد دیگر، ضمیر مؤنث به کار گرفته می‌شود؟
پرسش
در دو سوره مؤمنون و نحل، برای عبارت «الانعام» دو نوع ضمیر آورده شده است: «وَ إِنَّ لَکُمْ فِی الْأَنْعامِ لَعِبْرَةً نُسْقیکُمْ مِمَّا فی بُطُونِها...»(مؤمنون، 21)؛ در این آیه شریفه عبارت «بطونها» به‌صورت مؤنث آمده است. اما در آیه 66 سوره نحل: «وَ إِنَّ لَکُمْ فِی الْأَنْعامِ لَعِبْرَةً نُسْقیکُمْ مِمَّا فی بُطُونِهِ...»؛ که «بطونه» به‌صورتِ مذکّر آمده است؛ دلیلش چیست؟!
پاسخ اجمالی
در ارتباط با این پرسش باید گفت؛ به عنوان نمونه در دو آیه «وَ إِنَّ لَکُمْ فِی الْأَنْعامِ لَعِبْرَةً نُسْقیکُمْ مِمَّا فی بُطُونِه»[1] و «وَ إِنَّ لَکُمْ فِی الْأَنْعامِ لَعِبْرَةً نُسْقیکُمْ مِمَّا فی بُطُونِها»،[2] ضمیری در دو عبارت «بُطُونِه» و «بُطُونِها» هر دو به واژه «أنعام» برمی‌گردد[3] و معنای آن چنین می‌شود: «و براى شما در چهارپایان [درس‌های] عبرتى است از آنچه در درون آنها است [شیر] شما را سیراب می‌کنیم...» منظور از «مِمَّا فی بُطُونِه[ها]» شیر چهارپایان است.
اکنون این سؤال به وجود می‌آید که چرا با این‌که مرجع هر دو ضمیر، یک کلمه است(انعام)، آن ضمیر در یک‌جا به صورت مذکّر و در جای دیگر به صورت مؤنث آمده است؟
پاسخ: کلمه «انعام» جمع مکسّر «نَعَم» به معنای شتر و گاو و گوسفند است.[4] در ادبیات زبان عرب، برای جمع مکسر هم ضمیر مذکر آورده می‌شود و هم ضمیر مؤنث.[5] در واقع جمع مکسر از آن جهت که در لفظ علامت تأنیث ندارد، با آن معامله مذکر می‌شود و از آن جهت که در معنا دلالت بر گروهی از افراد می‌کند، با آن معامله اسم مؤنث می‌گردد.
قرآن کریم نیز این قاعده ادبیات عرب را رعایت کرده و هر دو مدلی را که مجاز بوده در آیات خود آورده است.
اکنون این سؤال به وجود می‌آید که چرا با این‌که مرجع هر دو ضمیر، یک کلمه است(انعام)، آن ضمیر در یک‌جا به صورت مذکّر و در جای دیگر به صورت مؤنث آمده است؟
پاسخ: کلمه «انعام» جمع مکسّر «نَعَم» به معنای شتر و گاو و گوسفند است.[4] در ادبیات زبان عرب، برای جمع مکسر هم ضمیر مذکر آورده می‌شود و هم ضمیر مؤنث.[5] در واقع جمع مکسر از آن جهت که در لفظ علامت تأنیث ندارد، با آن معامله مذکر می‌شود و از آن جهت که در معنا دلالت بر گروهی از افراد می‌کند، با آن معامله اسم مؤنث می‌گردد.
قرآن کریم نیز این قاعده ادبیات عرب را رعایت کرده و هر دو مدلی را که مجاز بوده در آیات خود آورده است.
[1]. نحل، 66.
[2]. مؤمنون، 21.
[3]. ر. ک: نحاس، احمد بن محمد، إعراب القرآن، ج 2، ص 254، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1421ق؛ عکبرى، عبدالله بن حسین، التبیان فی إعراب القرآن، ص 231، عمان، ریاض، بیت الافکار الدولیة، چاپ اول، بی‌تا.
[4]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص 815، دمشق، بیروت، دارالقلم، الدار الشامیة، چاپ اول، 1412ق.
[5]. جامی، عبدالرحمن بن احمد، شرح ملا جامی علی متن الکافیه فی النحو، ص 151، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول.
نظرات
