سوره «فیل» از سوره‌های مکی[1] و برای بیان معجزه الهی در حفظ کعبه و نابودی سپاه ابرهه می‌باشد. ابرهه فرمانده سپاه بزرگی بود که به قصد تخریب کعبه و در واقع مبارزه کردن با خدای کعبه قدم پیش نهاد و خداوند نیز به وسیله سنگ‌ریزه‌هایی که پرندگان کوچک در دهان داشتند، آنها را نابود کرد.[2]
در برخی منابع، از امام سجاد(ع) شأن نزولی برای این سوره نقل شده است که در ذیل به طور خلاصه‌ بیان می‌شود:
ابوطالب به پیامبر اکرم(ص) گفت: ای فرزند برادر! آیا تو برای همه مردم مبعوث شده‌اى، یا تنها قوم خودت مخاطب تو می‌باشند؟ پیامبر فرمود: «نه، برای همه انسان‌ها مبعوث شده‌ام؛ از سفید و سیاه، عرب و عجم، سوگند به کسى که جانم در دست اوست که من همه انسان‌هاى سفیدپوست و سیاه‌پوست را به این آئین دعوت می‌کنم، و تمام کسانى که بر قله کوه‌ها و دریاها هستند به این آئین فرا مى‏خوانم، من تمام فارس و روم را دعوت مى‏کنم».
این سخن پیامبر(ص) به گوش قریش رسید و موجب تعجب و حیرت آنها گردید. آنها خطاب به ابوطالب گفتند: آیا گوش به سخنان فرزند برادرت نمی‌دهى که چه مى‏گوید؟ به خدا سوگند! اگر مردم فارس و روم این سخنان را بشنوند ما را از سرزمینمان مى‏ربایند! و سنگ‌هاى کعبه را قطعه قطعه جدا مى‏کنند! این‌جا بود که خداوند درباره این سخن آنها که مردم فارس و روم خانه کعبه را متلاشى مى‏کنند، سوره فیل را نازل کرد.[3]
در ابتدای این سوره، خداوند می‌فرماید: «أَ لَمْ تَرَ کَیْفَ فَعَلَ رَبُّکَ بِأَصحْابِ الْفِیلِ»[4] در این‌جا سؤال این است که چرا خداوند این سوره را با استفهام انکاری[5] آغاز کرده است؟ در جواب می‌توان نکته را در این یافت که؛ آیه می‌خواهد اقرار بر این مطلب بگیرد؛ خداوند در مقابل سپاه ابرهه، ‌این‌گونه عمل کرد؛ حال ای پیامبر! تو که فرستاده و مورد اعتماد ما هستی و در راه ما تلاش می‌کنی نیز مورد حمایت ما بوده و هرگز نباید از دشمنانت هراسی داشته باشی.[6]
علاوه بر این به نظر می‌رسد تعبیر به «أَ لَمْ تَرَ» را نباید به معنای لغوی آن معنا کرد؛ زیرا این واقعه سال‌ها قبل از بعثت پیامبر بوده و حتی گفته‌اند که پیامبر در آن سال متولد شده است. به همین جهت مفسران عبارت «أَ لَمْ تَرَ» را به «أ لم تعلم» یعنی «آیا ندانسته‌ای» معنا کرده‌اند[7] این تعبیر شاید به این جهت باشد که خبر این حادثه قطعی بوده و همگان به  آن علم داشته‌اند، علمی که قطعیت حاصل از آن به مانند دیدن است؛ لذا از تعبیر «دیدن» استفاده شده است.[8]
در آیات انتهایی سوره نیز توضیح می‌دهد که چگونه، پروردگار با واقعه‌ای معجزه‌وار این دشمن را نابود کرده است: «وَ أَرْسَلَ عَلَیْهِمْ طَیْراً أَبابیلَ * تَرْمیهِمْ بِحِجارَةٍ مِنْ سِجِّیلٍ * فَجَعَلَهُمْ کَعَصْفٍ مَأْکُولٍ».[9]
ابابیل برخلاف آنچه در میان عوام شهرت دارد نام این پرندگان نبوده، بلکه به معنای گروه گروه می‌باشد؛ یعنی پرندگان را گروه گروه فرستاد.[10]
«سجیل» نیز به معنای سنگ و گل است[11] و می‌تواند به این معنا باشد که سنگ‌هایی که به آنها گل چسبیده بود، سپاه ابرهه را سنگباران کردند و احتمال دارد استفاده از این نوع سنگ به این جهت بوده که آنها از دریا به سمت سپاه ابرهه حرکت کرده بودند.[12]
ثواب خواندن سوره فیل
در فضیلت خواندن این سوره امام صادق(ع) می‌فرماید: «هر کس در نمازهاى واجب خود سوره  "أ لم تر کیف فعل ربّک" را بخواند، روز قیامت هر دشت و کوه و ریگزارى گواهى مى‏دهد که او از نمازگزاران بوده است، و نداکننده‏اى روز قیامت ندا مى‏دهد که درباره بنده من راست گفتید، شهادت شما را در حق او پذیرفتم، او را به بهشت در آورید و از وى حساب نکشید؛ زیرا او از کسانى است که من، او و عملش را دوست مى‏دارم».[13]
البته لازم به ذکر است؛ بیشتر فقها گفته‌اند که سوره فیل به تنهایی در نماز کفایت نمی‌کند، بلکه باید بعد از سوره حمد، سوره فیل و قریش را با هم خواند؛ زیرا این دو در نماز یک سوره حساب می‌شوند.[14]

---