«فکر»، نیرویی است که «علم» را به سوی «معلوم» می‌برد. و «تفكّر» كوشش و جولان نيروی فکر به اقتضاى عقل و خرد است؛ اين نيروی تفکر ويژهٔ انسان است. تفكّر يا انديشه تنها در چيزى است كه ممكن باشد صورتى از آن در خاطر و قلب انسان حاصل شود.

هر اندیشه و تفکری زایده عقل است؛ تا عقلی نباشد تفکر و اندیشه معنا ندارد، و «عقل» به نيرویی می‌گویند كه آمادهٔ پذیرش علم است.

به عبارت دیگر، تفکرعبارت است از: سیر درونی یا حرکت از مقدمات به نتیجه و از معلوم برای به دست آوردن و شناخت مجهول، و اساس آن علم است؛ یعنی تفکر نیرویی است که کارش استنباط و استنتاج براساس معلومات موجود است که به شناخت انسان منجر می‌شود.

لذا حقیقت تفکّر و اندیشیدن مرکب از دو حرکت است: حرکتی به سوی مقدمات هر مطلب، سپس حرکتی از آن مقدمات به سوی نتیجه، مجموعه این دو حرکت که سبب شناخت و معرفت اشیا است «فکر» نام دارد.

تفکر از مهم‌ترین ویژگی‌های انسان است؛ از نعمت‌های الهی است که خداوند به انسان عنایت کرده، و از موضوعاتی است که قرآن کریم فراوان انسان را به آن دعوت نموده است.