Ətraflı axtarış
Baxanların
5346
İnternetə qoyma tarixi: 2006/12/06
Sualın xülasəsi
Fətva verməyin əsasları nələrdir?
Sual
Xahiş edirəm, fətva verməyin əsaslarını (müctəhidlərə) biraz izah edin.
Qısa cavab

İctihad sözü lüğətdə, çətinliyə dözmək,habelə ,qüdrət və bacarıq deməkdir.Fəhiqlərin terminində isə, ictihad, elmi səylərdən maksimum istifadə etməklə şəri hökmləri İslami mənbələrdən və dəlillərindən çıxarmaq və əldə etmək mənasını verir.

Şiə fiqhində, fətvanın əsası ictihad mənbələrinə (Quran, Sünnə, Səbəb və Konsensus) söykənsə də, bu mənbələrdən istifadə edə bilmək üçün,ərəb ədəbiyyatı, Məsum İmamların (ə) ürfi danışıqlarını, məntiq, üsul-fiqhin, rical elmi, Quran və hədisin elmlərini və s, bilmək lazımdır. Hər bir fəqih bu elmlərdən savayı,bütün məsələlərdə söykənə biləcəyi əsası olmalıdır ki,o əsasa söykənməklə,ictihad mənbələrindən bəhrə apara bilsin.

Ətreaflı cavab

İctihat “Cəhədə” (cim hərfini fəthlə oxusaq)[1] kökündən olub,çətinliklərə dözmək,habelə qüdrət və bacarıq (cəhədə - cim hərfini zəmzlə oxusaq-kökündən olarsa )[2] mənalarını verir. Ancaq fəhiqlərin terminology mənasında isə, ictihad, elmi səylərdən maksimum istifadə etməklə şəri hökmləri İslami mənbələrdən və dəlillərindən çıxarmaq və əldə etmək mənasını verir.

Şiə fiqhində, fətvanın əsası ictihad mənbələrinə (Quran, Sünnə, Səbəb və Konsensus) söykənsə də, bu mənbələrdən istifadə edə bilomək üçün,ərəb ədəbiyyatı, Məsum İmamların (ə) ürfi danışıqlarını, məntiq, üsul-fiqhin, rical elmi, Quran və hədisin elmlərini və s[3], bilmək lazımdır. Hər bir fəqih bu elmlərdən savayı,bütün məsələlərdə söykənə biləcəyi əsası olmalıdır ki,o əsasa söykənməklə,ictihad mənbələrindən bəhrə apara bilsin.

 Məsələn, hədis və rəvayətlərdən istifadə edərkən bir müctəhid, rical elmində qəbul etdiyi əsaslara görə,hansısa bir  rəvayətin sənədini etibarsız hesab edərək ona istinad etmirvə bu məsələdə də, başqa heç bir rəvayət və dəlildə  yoxdur. Bu zaman müctehid  bu mövzuda fətva verə bilməz.Bir halda ki,digər müctehidlər o rəvayətin sənədini səhih bilməklə,həmin rəvayətə istinad edə bilərlər.Ətbətdə,qeyd etmək lazımdır ki,bütün müctehidlərin təhlil qabiliyyəti eyni deyildir.Buna görə də,hər bir müctehid hansısa bir ayə və ya rəvayətdən ayı-ayrı nəticələr əldə edə bilər. Hətta mümkündür ki,hansısa bir müctehid müəyyən bir şeyi,hansısa xas bir hökmün mövzusu və misdaqı bilmiş olsun,ancaq,digər müctehidlərin nəzərində belə olmamış olsun.

İndisə,müctehidlərin fətva[4] verərkən istifadə etdikləri əsas mənbə olan Quran,sünnə,icma və əql kimi mənbələrə işarə edəcəyik:

Quran, İslam hökmlərinin ilk mənbəsidir və onun qəbul olunması xüsusunda bütün müsəlmanlar yekdildirlər.Ancaq,”uca vəhy görəsən bizlər üçün anlaşılandır ya yox”, “görəsən vəhyin kəlamında dəyişiklik baş verib ya yox” kimi məsələlərdə hər bir müctehid nəzər və rəy sahibi olmalıdır.[5]

  1. Sünnə (məsumun sözü,əməli və ya təsdiqi)

Aydındır ki,peyğəmbərin (s) sözü,əməli və təsdiqinin,bir sözlə sünnənin höccət olması isbata ehtiyacı olsa da Quranın bir-başa göstərişlərini nəzərə alsaq,bu isbat bir o qədər də çətin bir məsələ deyildir və çoxlu bəhslərə də ehtiyacı yoxdur.Buna görə də,İslam alımləri bu məsələni rahat şəkildə qəbul etmişlər.[6] Eyniylə,İmamların sözü və əməli də bizlər üçün höccətdir və İmamiyyə alimləri belə etiqada sahibdirlər:Peyğəmbərin (s) həll yolu olaraq tədarük gördüyü və onu dəfələrlə bəyan etdiyi məsələ “Məsum imamların sünnəsinin höccət olması”[7] məsələsidir. Çünki,Peyğəmbər belə buyurubdur:Mən sizin aranızda iki ağır əmanət qoyuram.Bunlar Allahın kitablı və mənim itrətimdir.Sizlər bu ikisinə müraciət edəcəyiniz təqdirdə, heç vaxt yolunuzu azmayacaqsınız.[8]Bəs,əgər Peyğəmbərin (s) və ya İmamların (ə) hansısa bir əməli xas bir şəkildə yerinə yetirdikləri isbat olsa,yaxud da,başqaları o Həzrətlərin yanında hansısa bir əməli edərdilərsə və  İmamlar da onu təsdiq edirdilərsə,yəni imamlar öz sükutları ilə o əməlin səhihliyini bildirirdilərsə,bu zaman fəqih bu məsələyə istinad edə bilər.[9]

“Görəsən sünnə Quranın müqəyyid və müxəssisi ola bilərmi?” və ya “mövqe, sünnəyə təsir qoya bilərmi”[10] kimi məsələlər barəsində hər bir müctehid rəy və nəzərə sahibi olmalıdır ki ,sünnə vasitəsiylə hər hansı şəri hökmü ələ gətirə bilsin.

  1. İcma (fəqihlərin bir məsələdə yekdil olması): İmamiyyə alimlərin nəzərində İcma o zaman höccətdir ki,Peyğəmbər (s) və İmamların sözünü açıqlığa çıxartsın.Məsələn, əgər məlum olsa ki, peyğəmbər (s) zamanında bütün müsəlmanlar hansısıa bir məsələ barəsində eyni əqidəyə sahib olmuşlar və eyni cür əməl etmişlər,bütün bunlar buna dəlildir ki,müsəlmanlar həmin hökmü peyğəmbərdən ələ gətirmişlər.Yaxud da ki,hər hansı bir İmamın (ə) əshabı bir məsələdə vəhdətə malik olsalar,bu vəhdət onların həmin məsələni bir başa imamdan öyrənmələrinə dəlildir.Əgər belə olsa,yəqindir ki,həmin icma höccətdir.Ancaq bu höcciyyət icmanın özünə görə deyil də,məsumun sözünü ortaya çıxardığına görə höccət hesab olunur.[11]
  2. Əql:İslam təlimlərində əql qədər tərif və təqdir olunmuş başqa bir şey yoxdur.Bu təqdir və tərifdə əqlin bütün həqiqətləri tanıması və əqlin təsirləri,habelə,etiqadi,fərdi,əxlaqi məsələlərdə doğrunu yalnışlardan ayırmaq kimi müxtəlif nötqələrinə diqqə yetirilir.Bütün bunların hamısına baxsaq görərik ki,şəriət sahibinin özü də əqlin zati cəhətdən höccət olmasını bir-başa təsdiqləyir.[12] Bu səbəbdən də,İslam alimləri arasında əql, şəri hökmləri ələ gətirmək üçün bir mənbə olaraq vurğulanır.[13]Bəs,şiə əqidəsinə görə,əgər əql bir məsələdə,yəqin olaraq hökm versə,bu hökm yəqini olduğuna görə əqlin höccət olmasına hökm verilir.[14]

 

Nəticə olaraq,hər bir fəqih,bu dörd mənbəyə əsaslanaraq və özünün ictihadi əsaslarına söykənərək fətva verir.Əlbətdə,qeyd etməliyik ki,ictihadın əsasları,burada bəyan olunam məsələlərlə kifayətlənmir.

Daha çox məlumat əldə etmək üçün, ustad Hadəvi Tehraninin üsul elmində yazılmış “cözvatul-təəmmulat” əsərini mütailə edə bilərsiniz.

 

 

 

 


[1] əl-Nihayə,cild 1,səh 319.

[2] Həmin mənbə

[3] Hadəvi Tehrani,məbaniye kəlamiye ictihad,səh 19 və 20

[4] Fiqh teminində bu mənbələr “ədilleye ərbəə” olaraq yad edilir.

[5] Cənnati,Mühəmməd İbrahim,Mənabeye ictihad,cild 1,səh 76,daha çox məlumat üçün: Hadəvi Tehrani,Məhdi,Fəlsəfeye elm üsul fiqh,dördüncü dəftər,Qurani Kərimin  sadir olmasının əsasları

[6] Əlbətdə çox az sayda şəxslər bunu inkar etmişlər.Bu barədə,Muhəmməd ibn İdris Şafeinin “Kitabul um” kitabında işarə olunubdur.cild 7,səh 250,

[7] Həmin mənbə

[8] Biharul-ənvar cild 23,səh 118

[9] Hadəvi Tehrani,Məhdi,Fəlsəfeye elm üsul fiqh,dördüncü dəftər,sünnətin sadir olmasının əsasları və dəlilləri

[10] Həmin mənbə,səh 75

[11] Əbul-qasim Gərəci,fiq və fəqihlərin tarixi,səh 68

[12] İctihadın mənbələri,cil 1,səh 243

[13] Həmin,səh 224

[14] Şəhid Mütəhhəri,İslam elmləri ilə tanışlıq,cil 3, səh 19

Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız
şərh sayı 0
Dəyəri daxil edin
misal : Yourname@YourDomane.ext
Dəyəri daxil edin
Dəyəri daxil edin

Mövzui təbəqələşdirmə

Təsadüfi suallar

  • İslam nöqtey- nəzərində təbliğin meyar və metodları nədir? Klassik (sünnəti) metodlardan istifadə etmək vacibdirmi?
    7215 Əməli əxlaq 2012/03/11
    Dini cəhətdən təbliğ və rabitələr əxlaq üzərində qurulmalıdır. İslam təlimlərində bu barədə çoxlu tövsiyələr edilmişdir ki, hədəfə çatmaq üçün bu metodları bizim ixtiyarımıza buraxmışdır. Baxmayaraq ki, peyğəmbər və İlahi övliyalar öz zamanlarına uyğun. Adi və klassik təbliğ metodlarından istifadə etmişlər, amma bu nöqtəyə diqqət etmək lazımdır ki, ...
  • Seçilmiş dörd qadının və onların atalarının adı nədir?
    13618 تاريخ بزرگان 2011/09/11
    Övliya və saleh insanların arasında elə qadınlar olub ki, bəşərin tarixi boyu, tövhid və İlahi hədəflər yolunda çoxlu fədakarlıq ediblər və onların adı həmişə bəşərin qara tarixində parlayır. Amma İslami rəvayət və mənbələrdə uca dərəcəli, şərəfli və üstün dörd qadının adı qadınların ən üstünü və behişt qadınlarının üstünü olaraq çəkilmiş ...
  • Modçuluğun və yeni stillərin həddi nə qədərdir? Aya hələdə müsəlman ictimaiyyətlərdə kafirlərə bənzəmək məsələsi var?
    4978 Və başqaları 2014/01/20
    Bizim sözümüz o şəxsin barəsindədir ki, müsəlman və islama etiqadı olsun və bəzi məsələlər və rəftarlarında o cümlədən geyim və həyat tərzində kafirlər kimi yaşayır və bəzi vaxtlar tamamı ilə onlardan fərqlidir; lakin bəzi hərəkətləri müsəlmanda olmayan hərəkətlərdir. Bu cür hallarda demək olar kafirlər kimi və özünü ...
  • Əl telefonuna enerji yükləməkdən ötrü məscidin işığından istifadə etmək olarmı?
    5376 Məscidlərin və müqəddəs yerlərin əhkamı 2015/06/02
    Baxmayaraq ki, məscidin işığından və vəsilələrindən şəxsi məsələlərdə istifadəsinə icazə yoxdur amma, dəqiq bilinsə ki, məscidi tikən və ya onun şəri hamisi bu işə icazə versə, iradı yoxdur. Əlavələr: Təqlid mərce müctehidlərinin bu mövzuda nəzərləri:[1] Həzrət ayətullah üzma Xamnei (Allah qorusun); Əgər vəqf olunana ...
  • Qurani kərimdə sirat körpüsü barəsində məlumat verilibmi?
    15842 Quran elmləri 2011/03/06
    Düzdürki, "sirat körpüsü" termini Quranda işlədilməmişdir, amma bəzi hədislər onun haqq olduğunu təsdiq edirlər. İmam Sadiq (ə) Fəcir surəsinin 14- cü ayəsində işlədilən "Mirsad" sözünü "cəhənnəmin üstündən keçən körpü" kimi təfsir etmişdir. Mövzunun daha da aydınlaşması üçün bir neçə mətləbə işarə etməklə "sirat" sözünün ...
  • Aya başqalarının işinə rəy verməmək və axtarış aparmamaq barəsində və söz gəzdirməmək barəsində bir hədis vasitəsiylə, ailəvi problemimi həll edə bilərsinizmi?
    6113 Əməli əxlaq 2012/06/13
    Sizin diqqətnizi bir necə nöqtəyə cəlb edirik: 1- Sizin əriniz şəri cəhətdən yenidən ailə qura bilər, lakin ədalətin riayət olunması lazıdır. 2- Hesab edək ki, siz onun birinci həyat yoldaşısınız, umumi olaraq birinci qadın ərinin ikinci yoldaşına xusisi həsaslıq bildirir.Odur ki, tövsiyə edirik ...
  • Ata və ananın əmr və qadağalarının bir- birinin qarşısında olduğu zaman, övladın vəzifəsi nədir?
    13832 Əməli əxlaq 2011/04/13
    Quranda tövhid və şirki qadağan edəndən sonra əmr olunan ilahi vaciblərin ən böyüyü, valideynlərə hötmət və onları əzizləməkdir. Onların hər birinin bir- birinə zid əmr və qadağaları olan və övladın onların hər ikisinin istəkləri yerinə yetirə bilmədiyi yerlərin hökmü barəsində, deməliyik ki,bu barədə bizim iki cür rəvayətlərimiz var. rəvayətlərin bəzisində ...
  • Məsum kəlməsinin xarici mənası nədir?
    9920 Qədim kəlam 2012/06/13
    İsmət daxili bir qüvvə və nəfsani bir xüsusiyyətdir ki, ona sahib olanı günah etməyi düşünməkdən (o ki, qala günah etməyə) saxlayır. Elmi termində, səhv, unutqanlıq və günahdan qorunmaq mənasındadır. Ümumi bir bölümdə ismət iki növdür: 1. Ümumi məsumluq və günahdan qorunma.
  • Cin surəsinin 9- cu ayəsinin təfsiri
    9026 Təfsir 2012/04/17
    Təfsirçilər bu ayənin habelə buna oxşar digər ayələrin təfsirində, fərqli nəzərlər bəyan ediblər. Qabaqkı təfsirçilərin bir çoxu bu ayənin təfsirində ayənin zahirini qorumağa təkidli olublar. Amma Alusi öz təfsirində bu cür təfsirlərə bir çox iradlar edib və onların cavabında bəyan edibdir. "Təfsiri fi zilalın" yazıçısı ...
  • Hansı dəlillərə əsasən Məmun İmam Riza (əleyhis-salam)-ın bayram namazı qılınmasının qarşısını aldı?
    5756 تاريخ بزرگان 2012/03/14
    Məmunun İmam Əli ibni Musər-Riza (əleyhis-salam)-ın imaməti ilə fitr bayram namazı qılınmasının qarşısını almasının ümdə dəlili o həzrətin namaz qılması ilə əlaqədar hökumətə yönələn təhlükə hissi idi. Bu hadisə Mərv (Xorasan) əhalisinin İmam Riza (əleyhis-salam)-ın müsəllaya getməsi xəbərini eşitməklə eyni zamanda hamılıqla evlərindən müsəllaya tərəf axışmaları zamanı ...

Ən çox baxılanlar

  • Oğlan və qızın arasında dügzün cinsi əlaqə necə olmalıdır?
    163764 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/31
    Qısa cavab: İslam dininin nəzərinə əsasən qadın və kişi bir- birlərini təkmilləşdirən varlıqdırlar. Allah- Taala bunları elə yaratmışdır ki, bu iki məxluq bir- birlərinin aramlıqlarını bərpa edirlər. həmçinin bununla yanaşı bir- birlərinin bütün cinsi istəklərini təmin etsinlər. İslam dini bu ehtiyacların halal yolla ödənməsi üçün ailə qurmağı (müvəqqəti ...
  • Hacət və diləklərimizə çatmaq üçün ən tez qəbul olunan dua hansıdır?
    158641 Əməli əxlaq 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, bir çox dualar İmamlardan hacətlərin qəbul olması üçün rəvayət olunmuşdur ki, onların mətnini burada gətirmək mümkün deyildir. Bunun üçün də onlardan bir neçəsi ki, daha çox əhəmiyyət daşıyır adlarına işarə edirik. Təvəssül duası. Fərəc duası. ...
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    118635 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • Aya kişinin ixtiyarı vardır ki, istədiyi halda qadının hər hansı bir yerindən istifadə etsin, əgər güc vasitəsiylə olsa belə?
    111694 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/14
    Səlamun ələykum. Aşağıdakı cavablar müctəhidlərin dəftərxanalarından verimişdir: Həzrət Ayətullah Xamineinin dəftərxanası: Cavab 1 və 2. Qadının tamam olaraq kişini razı salması, o demək deyildir ki, kişi əxlaqa uyğun olmayan, çox məkruh və yaxud bir iş görə ki, qadının əziyyət olmasına səbəb olsun. Qadının tamam şəkildə ərini razı salması o deməkdir ...
  • Həyat yoldaşının öz razılığı ilə onunla arxadan əlaqədə olmağın hökmü nədir?
    105019 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/06/29
    Möhtərəm mərcə təqlid alimləri buyurublar: “həyat yoldaşı ilə arxadan əlaqədə olmağın çox şiddətli kərahəti var”[1] Kərahət də bu mənadədər ki, bu əməl Allah dərgahında bəyənilməz bir əməldir. Amma, bu iş görülməsə daha yaxşıdır. Lakin, bu əməli edənə heç bir günah yazılmır. Diqqət etmək lazımdır ...
  • Qadın kişinin cinsi əlaqə istəyini rədd edə bilmərmi?
    92443 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/09/01
    Əziz islam Peyğəmbərinin (s) və Əhli- beytin (ə) hədis və rəvayətlərində qadın və kişinin yaxınlığı barəsində mətləblər budur ki, onlar bir- birlərinin haqqlarına riayət etməlidirlər.[1] Bu hüquqlar yaxınlıq etmənin iki tərəfini göstərir. Bir rəvayətdə kişiyə belə deyilir: “Müstəhəbdir ki, kişi yaxınlığı rahatlıq, fasilə və ...
  • Qızdırma xəstəliynə görə oxunan dua var?
    54046 Hədis elmləri 2014/05/20
    Dua mənbələrində Nur duası adı ilə belə bir dua nəql olunur və bu dua qızdırma xəstəliyinin sağamasında çox təsirlidir. Duanın mətni budur: (tər.) “Nur verən Allahın adı ilə; nur verən Allahın adı ilə ki, nur verir; Nurda olan Nur Allahın adı ilə, hər şeyin təqdir və ölçüsünü ...
  • Salam "Əmmən yucibul- muztər" امّن یجیب المضطرّ duası harada gəlibdir?
    48885 Əməli əxlaq 2012/09/10
    "Əmmən yucibul- muztərrə iza dəahu və yəkşifus- su" « أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوء » cümləsi Quranda Nəml surəsinin 62- ci ayəsində gəlibdir. Buyurur: "Əli hər yerdən üzülüb darda qalan birisi ona dua etdiyi zaman onun duasını qəbul buyuran".
  • Müvəqqəti evlənməinin sözləri nədir?
    44809 Nizamlar hüquq və əhkam 2014/05/22
    Müvəqqəti əqdin (mütənin) oxunmasından ötrü bir neçə şərt lazımdır: 1.Müvəqqəti əqdin oxunması; bu mənada ki, müvəqqəti evlənmədə təkcə qadınla kişinin bu əmələ razı olmaları kifayət etməz. Əqdin oxunması xüsusi kəlmələrlə bu əməlin inşa olunmasının niyyəti ilə oxunmalıdır. 2.Ehtiyat vacib budur ki, ərəb dilində düzgün qaydada oxunmalıdır. Əgər ...
  • Hansı yolla göz dəymənin (nəzərin) qarşısı alınır?
    44229 Təfsir 2011/11/03
    Göz dəymə insanın nəfsində olan qəsirdən irəli gəlir və bunun üçün də ağıl dərk edən bir dəlil yoxdur. Bəlkə çox hadisələr vardır ki, göz dəyməylə baş vermişdir. Mərhum Şeyx Abbas Qumi göz dəymənin uzaq olması üçün qələm surəsinin 51- ci ayəsini sifariş etmişdir. Bu ayənin nazil olmasını nəzərə ...