برای بررسی ارتباط دین با حبّ در روایات در ابتدا به ارتباط ذاتی که بین دین و ایمان و مسئله حبّ و محبت وجود دارد می پردازیم، سپس به دو نوع محبت که یکی محبت الاهی و دیگری حبّ شهوات است اشاره خواهیم داشت، و در عنوان بعدی به اهمیت ویژۀ حبّ اهل بیت و ائمه (ع) و نسبت مستقیم آن با ایمان می پردازیم  و در پایان به جایگاه  بغض نسبت به دشمنان خدا و پیامبر و ائمه خواهیم پرداخت.

1. ارتباط دین و حبّ

1-1 امام صادق (ع) می فرماید: هرکس برای خدا دوست بدارد و برای خدا دشمن بدارد و برای خدا عطا کند، پس او از کسانی است که ایمانش کامل شده است.[1]

1-1. از امام صادق (ع) در مورد حبّ و بغض سؤال شد که آیا از ایمان است یانه؛ آن حضرت فرمود: آیا ایمان چیزی جز حبّ و بغض است؟ سپس این آیه را تلاوت کرد: خداوند ایمان را محبوب دل شما قرار داد و آن را در قلب های شما جلوه داد و کفر و فسق و نافرمانی را را مورد کراهت شما قرار داد.[2]

3-1. روزی رسول خدا به اصحاب خود فرمود کدامیک از دست آویزهای ایمان برای چنگ زدن محکم تر است؟ عرض کردند: خدا و رسولش آگاه تر است؛ برخی دیگر گفتند نماز؛ برخی دیگر زکاة و برخی دیگر روزه و حج و ... آن حضرت فرمود: برای همه آنچه گفتید ارزش ویژه ای است ولی مطمئن ترین دست آویز ایمان حبّ در راه خدا و بغض در راه خداست و دوست داشتن اولیای خدا و بیزاری از دشمنان خدا.[3]

4-1. امام صادق (ع) فرمود: هرکس برای دین محبّت نورزد و برای دین دشمنی نکند دین ندارد.[4]

2. محبّت الاهی

1-2. امام صادق (ع) فرمود: هرگاه مؤمن دلش را از دنیا خالی کند، بالا رود و شیرینی محبّت خدا را در خود بیابد و نزد اهل دنیا چنان باشد که گویی عقلش با جنون آمیخته است، حال آن که این گروه با شیرینی محبّت خدا آمیخته اند پس به غیر آن نمی پردازند.[5]

2-2. امام صادق (ع) فرمود: من برای فردی مؤمن از شما چنان دوست دارم که چون به نماز ایستاد با دلش به خدا روی کند و دلش را به امر دنیا مشغول نکند؛ چرا که هیچ بنده ای نیست که در نماز با دلش به خدا روی کند، مگر اینکه خدا با وجه خود به او روی می کند و محبّت مؤمنان را بعد از محبّت خودش متوجه او می سازد.[6]

3-2. یکی از اصحاب امام صادق(ع) می گوید: آگاه باشید تا وقتی که در دنیا زاهد نباشید محال است که مزه ایمان را بچشید؛ چرا که من از امام صادق (ع) شنیدم که می فرمود: چون مؤمن دلش را از دنیا خالی کند، بالا رود و شیرینی محبّت خدا را در خود بیابد و به غیر آن نپردازد؛ همچنین می فرمود: چون دل صفا یابد زمین برای او تنگ می شود تا آنگاه که (به سوی خدا) به بالارود.[7]

4-2. علی (ع) می فرماید: چگونه کسی ادعای محبّت خدا را می کند، حال آن که قلبش با محبّت دنیا آرام گرفته است.[8]

5-2. آن حضرت در جای دیگری می فرماید: همچنان که خورشید با شب جمع نمی شوند حبّ خدا هم با حبّ دنیا جمع شدنی نیست.[9]

6-2. حضرت علی (ع) می فرماید: بهترین و لذیذ ترین چیزها در بهشت محبّت خدا و محبّت در راه خداست.[10]

7-2. در برخی کتاب ها نقل شده است که چون حضرت عباس و حضرت زینب کودک بودند، علی (ع) دیدگان عباس را بوسید، سپس به حضرت زینب روی کرد. حضرت زینب عرض کرد ای پدر آیا ما را دوست داری؟ آن حضرت فرمود: فرزندان ما جگرگوشه های ما هستند. زینب (س) گفت ولی چگونه دو محبت در یک دل جای می گیرد، یکی محبّت خدا و یکی محبّت فرزند، اگر گریزی از ما نیست خدا را خالص دوست داشته باشید و در مورد ما به شفقت بسنده نمایید![11]

3. حبّ شهوات (محبّت های مذموم)

گفتیم که محبّت دنیا در مقابل محبّت خدا قرار دارد که گاهی از این دو نوع محبّت به عشق الاهی یا عرفانی و عشق های دنیوی نیز تعبیر می شود که خود شعبات مختلفی دارد. همچنان که در قرآن ذکر شده است که حبّ شهوات برای مردمان آراسته شده است که عبارتند از: 1. عشق به زن (عشق جنسی)، 2. عشق به فرزند، 3. عشق به پول (طلا و نقره)، 4. عشق به امکانات و تجملات دنیوی:

«زُیِّنَ لِلنَّاسِ حبّ الشَّهَواتِ مِنَ النِّساءِ وَ الْبَنینَ وَ الْقَناطیرِ الْمُقَنْطَرَةِ مِنَ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ وَ الْخَیْلِ الْمُسَوَّمَةِ وَ الْأَنْعامِ وَ الْحَرْثِ ذلِکَ مَتاعُ الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ اللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الْمَآبِ»؛ عشق به شهوات در چشم مردم آرایش یافته است، از زنان و فرزندان و همیانهاى زر و سیم و اسبان نشاندار و چارپایان و کشتزار ها؛ همه اینها متاع زندگى دنیا هستند، در حالى که فرجام نیک نزد خدا است.[12]

در روایت می خوانیم: خداوند به داوود وحی کرد اصحاب خود را از دلباختگى شهوتها برحذر دار، و (از عواقب آن) بیم ده، آنها که دل به شهوات بسته‏اند قلوبشان از من محجوب و پوشیده است.[13]

4. محبّت اهل بیت و ائمه

1.4. امام صادق(ع) فرمود: هرکس اهل بیت را دوست بدارد و محبّت ما در قلبش تحقق پیدا کند چشمه های حکمت از قلب او بر زبانش جاری می شود و ایمان در قلبش تجدید می شود.[14]

2.4. از پیامبر اسلام(ص) نقل شده است: هر کس بر محبّت آل محمد بمیرد شهید از دنیا رفته است؛ آگاه باشید که هرکس بر محبّت آل محمد بمیرد بخشوده شده است؛ آگاه باشید که هرکس بر محبّت آل محمد بمیرد با ایمان کامل از دنیا رفته است.[15]

3.4. پیامبر اسلام می فرماید: سرلوحه صحیفۀ مومن حبّ علی بن ابی طالب است[16]؛ همچنین می فرماید: حبّ علی ایمان و بغض او نفاق است.[17] و در مورد حضرت فاطمه (ع) می فرماید: هرکس فاطمه را دوست بدارد در بهشت است و هرکس او را دشمن بدارد در دوزخ است.[18]

5. تبری و بغض نسبت به دشمنان خدا

نشانه صدق در محبّت خدا، دشمنی با دشمنان خدا است؛ چرا که حبّ و بغض در کنار هم معنا پیدا می کنند و محبّت نسبت به دو امر ضد هم نشانه نفاق و بوالهوسی است و حکایت از دروغین بودن محبّت دارد. از همین روی در اکثر روایات مذکور که محبّت نسبت به خدا و اولیای خدا مطرح شده، بغض و تبرّی از دشمنان خدا نیز ذکر شد؛ در این جا به چند روایت دیگر اشاره می شود:

1-5. امام رضا (ع) می فرماید: کمال و نهایت دین در ولایت ما و برائت از دشمنان ما است.[19]

2-5. شخصی به امام صادق (ع) عرضه داشت: همانا شخصی است که محبّت شما را در دل دارد، اما در برائت از دشمنان شما ضعیف است. امام صادق در پاسخ فرمودند: دروغ می گوید کسی که گمان می کند دوست دار ما است، اما از دشمنان ما برائت نمی جوید.[20]