موضوع عصمت و تبعیت از امام معصوم (ع) را در دو بخش بررسی می کنیم:

اوّل. بررسی موضوع عصمت در کلمات معصومان (ع)

با بررسی و تحقیق در متون اسلامی در می یابیم که مسئله عصمت امامان معصوم (ع) و پیروی از آنان از همان ابتدای اسلام و زمان حضرت رسول (ص) مطرح بوده است:

1. شافعى ابن مغازلی در کتاب «المناقب» به سند خود از «عبد اللَّه بن مسعود» روایت کرده است، رسول خدا فرمود: رسالت من به دعاى پدرم ابراهیم می باشد. سؤال کردیم اى رسول خدا! پدرت ابراهیم چه دعایی کرد؟ فرمود: خداوند به ابراهیم (ع) وحى کرد که «إِنِّی جاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِماماً».[1] (من تو را امام و رهبر مردم قرار دادم). ابراهیم خوشحال شد و گفت: پروردگارا از دودمان من نیز امامانى مثل من قرار بده. خداوند به ابراهیم وحى فرستاد: اى ابراهیم من عهدى به تو نمى‏دهم که به آن وفا نکنم، عرض کرد خدایا آن چه عهدى است که اگر به من عطا کنى وفا نکنى؟ فرمود: من پیمان امامت را به ستمکاران از دودمان تو نمى‏بخشم. ابراهیم عرض کرد: ستمکارانى که این پیمان به آنها نمى‏رسد، کیانند؟ به او فرمود: کسى که براى بتى سجده و عبادت کند. ابراهیم عرض کرد: «وَ اجْنُبْنِی وَ بَنِیَّ أَنْ نَعْبُدَ الْأَصْنامَ رَبِّ إِنَّهُنَّ أَضْلَلْنَ کَثِیراً مِنَ النَّاسِ»؛[2] پروردگارا من و فرزندانم را از پرستش بتان دور بدار.

پیامبر (ص) فرمود: دعاى ابراهیم به من و على (ع) منتهى شد، هیچ یک از ما در مقابل بتى هرگز سجده نکردیم، پس خداوند مرا پیامبر خویش قرار داده و على را جانشینم نمود.[3]

2. سلیم بن قیس که از اصحاب خاص امیر المؤمنین تا امام سجاد (ع)بوده، می گوید که علی (ع) فرمود: اطاعت مخصوص

خداوند و پیامبرش و اولى الامرى است که خداوند آنان را با خود و پیامبرش قرین کرده و فرموده است: "أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا

الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ"؛ از خدا و رسول و صاحبان امر خودتان (امامان معصوم) اطاعت نمایید.

خداوند به این جهت دستور به اطاعت از پیامبر (ص) داده است که آن حضرت معصوم و پاک است و به معصیت خداوند

دستور نمى‏دهد، و نیز دستور به اطاعت از صاحبان امر داده است؛ زیرا آنان معصوم و پاک‏اند و به معصیت خداوند دستور

نمى‏دهند.[4]

3. امیر المؤمنین (ع) در نهج البلاغه به مسئله عصمت اشاره می کنند:

الف. در خطبه 147 می فرماید: "لا یخالفون الدین و لا یختلفون فیه"؛ امامان (ع) با دین خدا و دستوراتش مخالفتی نمی

کنند و در در آن هیچ اختلافی ندارند.(چنین نباشد که یکى از آنان حکمى از احکام دین را نداند تا با دیگرى مخالفت داشته

باشد).[5]

ب. در خطبه 131 بعد از نفی صفات و خصوصیاتی از امام می فرماید: "و لا المعطّل للسنة فیهلک الامة". یعنی امام نباید

کسی باشد که سنت و روش پیامبر خدا را ضایع می کند؛ زیرا چنین کسی امت اسلامی را به هلاکت می کشاند. [6]

طبیعی است که این عبارات، لزوم تبعیت از امام را اعلام می کند.

ج. و در خطبه 105 می فرماید: "ایها الناس استصبحوا من شعلة مصباح واعظ متّعظ و استاحوا من صفو عین قد روّقت من

الکدر"؛ ای مردم چراغ دل را به گفتار موعظه کننده ای که موعظه شده است (به موعظه اش عمل می کند) روشن

سازید و ظرف های جان را از آب زلال چشمه هایی که از آلودگی ها و زشتی ها پاک است پر نمائید.[7]

در روایات معصومین (ع) موضوع عصمت در ابواب مختلف بحث شده است و به همین مقدار بسنده می کنیم.

دوم. اما علل و عواملی که باعث شده تا مسائل اعتقادی در زمان امام باقر و صادق (ع) بیشتر از ائمه دیگر مطرح شود به صورت خلاصه چنین است.

از نظر سیاسی، دوره امام باقر (ع) و به ویژه امام صادق(ع) دوره ضعف و تزلزل حکومت بنی امیه و فزونی قدرت بنی عباس بود. از آن جا که بنی امیه در این مدت گرفتار مشکلات سیاسی فراوان بودند، لذا فرصت ایجاد فشار و آزار نسبت به امام و شیعیان را (مثل زمان امام سجاد) نداشتند. عباسیان نیز چون پیش از دست یابی به قدرت در پوشش شعار طرفداری از خاندان پیامبر و گرفتن انتقام خون آنان عمل می کردند، فشاری از طرف آنان مطرح نبود، از این رو، این برهه از زمان فرصت بسیار خوبی برای فعالیت علمی و فرهنگی آنان به شمار می رفت، و از جمله اموری که در تحقق این مسئله تأثیر داشت شرایط خاص فرهنگی و برخورد فرق و مذاهب بود ... .[8]