جستجوی پیشرفته
بازدید
26093
آخرین بروزرسانی: 1393/08/17
خلاصه پرسش
لطفاً تفاوت عقاید با احکام و اخلاق را توضیح دهید؟
پرسش
لطفاً تفاوت عقاید با احکام و اخلاق را توضیح دهید؟
پاسخ اجمالی

این سه واژه، اگر چه از نظر مفهومی تفاوت هایی با هم دارند، چنانکه در پاسخ تفصیلی بدان می پردازیم، اما در بسیاری از موارد در مصداق خارجی با یکدیگر جمع می شوند؛ از این رو مرز بندی دقیقی بین آنان نیست.

 

بنابراین، این مفاهیم در خارج نمی توانند جدای از هم تحقق پذیرند، بدین معنا که بسیاری از اموری که انسان به آن عقیده دارد وابسته به احکام و اخلاقیات است که در تعریفی که برای دین نیز کردند، این معنا لحاظ شده است: دین مجموعه‏اى وحیانى و عقلانى از عقاید، اخلاق و مقرّرات(احکام) است که نظر به اداره زندگى فردى و اجتماعى انسان دارد.

پاسخ تفصیلی

این سه واژه، اگر چه از نظر مفهومی تفاوت هایی با هم دارند، اما در بسیاری از موارد در مصداق خارجی با یکدیگر جمع می شوند؛ از این رو مرز بندی دقیقی بین آنان نیست.

 

معنای اخلاق

 

واژه "اخلاق" جمع "خُلق" به معناى خوی ها، سرشت و سجیه است. در کتاب هاى لغت، واژه خُلق با واژه "خَلق" هم ریشه دانسته شده است؛ خُلق یعنى صورت باطنى انسان و خَلق یعنى شکل و صورت ظاهرى انسان. هر یک از این دو، صورتى زیبا یا زشت دارند که یکى به چشم سر دیده مى‏شود و دیگرى به دیده بصیرت. [1]

 

رایج‏ ترین معناى اصطلاحى اخلاق در میان دانشمندان اسلامى عبارت است از: صفات و ویژگی هاى پایدار در نفس، که موجب مى شوند کارهایى متناسب با آن صفات، به طور خود جوش‏ و بدون نیاز به تفکر و تأمل، از انسان صادر شود. [2]

 

مرحوم نراقى در تعریف اخلاق مى‏گوید: اخلاق، ملکه‏اى نفسانى است که موجب مى‏شود کارها به آسانى و بدون نیاز به تفکر و اندیشه از انسان صادر شود. [3] ، [4]

 

اگر این ملکه و حالت نفسانى به گونه‏اى باشد که کارهاى زیبا و پسندیده از آن صادر شود، آن را اخلاق خوب نامند و اگر افعال زشت و ناپسند از آن صادر گردد، آن را اخلاق بد گویند.

 

از این رو، اخلاق به خوب و بد یا فضایل و رذایل تقسیم مى‏شود. فضایل اخلاقى، ویژگی هاى اخلاقى پسندیده همه انسان ها هستند و رذایل براى همگان ناپسند شمرده مى‏شوند.

 

معنای عقیده

 

این کلمه از ریشه "عقد" است که در گره زدن و جمع کردن اطراف و سر و ته اجسام سفت و سخت به کار مى‏ رود. مثل گره زدن طناب و بهم پیوستن اجزای بنا و ساختمان، سپس به طور استعاره در معانى و مفاهیم نیز به کار رفته است؛ مثل عقد البیع: پیمان خرید و فروش بستن و هر عهد و پیمانى غیر از آن. [5]

 

در لسان العرب آمده است: این کلمه از ریشه عقد به معنای گره زدن، نقیض "حل" که به به معنای باز کردن است. همچنین به معنای عهد و پیمان معنا شده است. و از این قبیل است: "یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُود"، که مراد از عقود، عهود می باشد. [6]

 

معنای أحکام

 

حکم اصلش منع و باز داشتن براى اصلاح است و به همین جهت به لگام و دهانه حیوان، "حکمة" می گویند.

 

(الحُکْمُ) بالشّی‏ء- یعنى در باره آن چیز حکم شود به همان صورتی که هست، خواه دیگرى را به آن حکم وادار کنى یا نکنى، در هر دو حال حکم است (حکم مثبت و منفى) یا (امر و نهى). [7]

 

با توجه به معانی این کلمات، در ارتباط بین اخلاق با عقائد و أحکام می توان چنین گفت؛ بین این معانی رابطه تنگاتنگ وجود دارد و هر کدام از این مفاهیم وجودش از دیگری جدا نیست و یک نوع رابطه التزامی و عقلی بین آنان حاکم است.

 

در چیستی دین و تعریفی که از آن کرده اند گفته شده است: دین مجموعه‏اى وحیانى و عقلانى از عقاید، اخلاق و مقرّرات (احکام) است که نظر به اداره زندگى فردى و اجتماعى انسان دارد. آموزه‏هاى دینى در بخش اعتقادى، مسائل مربوط به صفات خدا، توحید، نبوّت، وحى و معاد را مى‏کاود. در بخش اخلاق، به تعالیمى می پردازد که در پى کسب فضائل و رفع رذائل اخلاقى‏اند، و سرانجام، واپسین بخش آن، ویژه مناسک و اعمال و احکام است؛ یعنى مقرّرات دینى که رفتار انسان با خود، خدا و اجتماع را به بررسى مى‏گذارد. [8]

 

حال با توجه به این تعریف، معلوم می شود که صفات اخلاقی و احکام نمی توانند به صورت مستقل و جدای از عقائد انسان جایگاهی داشته باشند.

 

بخش وسیعى از احکام و دستورات اسلام؛ مانند، پرداخت خمس و زکات و صدقات، وجوب نجات جان مؤمن، عیادت، تشییع جنازه، حقوق فراوان برادرى، همسایگى، زیارت مؤمنان و برآوردن حاجات آنان و غیره، بر ضرورت همدردى و اهمیت آن دلالت دارد، به گونه‏اى که اگر شخصى فاقد این خصلت ارزشمند باشد در واقع بسیارى از اخلاق و احکام اسلامى را زیر پا نهاده و از ایمان فاصله گرفته است. گاه بى‏دردى و بى تفاوتى به جایى مى‏رسد که شخص را از زمره مسلمانان خارج مى‏سازد؛ چنان که رسول اکرم (ص) مى‏فرماید: "لَیْسَ مِنَّا مَنْ غَشَّ مُسْلِماً أَوْ ضَرَّهُ أَوْ مَا کَرَه"؛ [9] هر کس مسلمانى را بفریبد یا به او ضرر برساند و حیله بزند، از ما نیست.

 

همچنین فرموده است: "مَا آمَنَ بِی مَنْ بَاتَ شَبْعَانَ وَ جَارُهُ جَائِع‏"؛ [10] هر کس سیر بخوابد در حالى که همسایه‏اش گرسنه باشد، به خدا و روز قیامت ایمان نیاورده است.

 

از مجموع آنچه بیان شد، معلوم گردید که این سه واژه، اگر چه از نظر مفهوم اختلاف با هم دارند، ولی از نظر وجود خارجی جدای از یکدیگر نیستند.

 

نمایه مرتبط:

 

تفاوت اخلاق و علم اخلاق، 12617 (سایت: 12316) .

 

 

[1] راغب اصفهانى، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص 297، دار العلم، الدار الشامیة،دمشق بیروت، 1412ق.

[2] ملا محسن، فیض کاشانى، المحجة البیضاء، ج 6، ص 95، دفتر انتشارات اسلامى، 1417 ق.

[3] ملا مهدى، نراقى‏، جامع السعادات، ج 1، ص 55،  مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت، بی تا.

[4] اقتباس از پاسخ، 12617 (سایت: 12316) .

[5] المفردات فی غریب القرآن، ص 576.

[6] ر:ک، ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج 3، ص 296 و 297، دار صادر، بیروت، 1414 ق.

[7] ا لمفردات فی غریب القرآن، ص 248.  

[8] پژوهشکده تحقیقات اسلامى، فرهنگ شیعه، ص 364، زمزم هدایت، بیتا.‏

[9] حرانی، حسن بن شعبه، تحف العقول، ص 42، انتشارات جامعه مدرسین، قم، 1404 ق.

[10] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 2، ص 668، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1365 ش.

 

نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • چرا زن نمی‌تواند مرجع تقلید و قاضی باشد؟
    73146 اجتهاد و مرجعیت در اسلام 1387/04/03
    دانشمندان و متخصّصان دینی درباره‌ موضوعاتی؛ مانند مرجع تقلید، یا قاضی شدن زن و بعضی از عناوین دیگر، اختلاف نظر دارند. این امور جزو مسلّمات و ضروریات دینی به شمار نمی‌آید. کسانی که می‌گویند زنان مرجع تقلید یا قاضی نمی‌شوند، به ادله‌ای؛ نظیر روایات و اجماع، تمسک کرده‌اند ...
  • چرا خداوند در مقابل درخواست رؤیت خدا توسط یهودیان، آنها را مجازات کرد؟
    8592 تفسیر 1392/01/26
    آنچه باید در این‌جا مورد دقت قرار گیرد، این عبارت در آیه است: « فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْ». باء در «بظلمهم» معنای سببیت بوده و متعلق به «اخذتهم» است و معنا این‌گونه می‌شود که آنها را به جهت ستمی که روا داشته­‌اند، با صاعقه مجازات می‌کنیم. این عبارت نمایان‌گر ...
  • با در نظرگرفتن جمیع جوانب و مصالح، آیا ارجح نیست که مقام رهبری در قانون جمهوری اسلامی ایران دارای یک زمان و دوره مشخص باشد؟
    8512 System 1389/04/16
    دائمی بودن رهبری در ایران ناشی از رأی مردم به قانون اساسی بوده و دلیلی نیز وجود ندارد که در صورت از دست ندادن شرایط، زمان آن را محدود کرد. فساد موجود در حکومت ها بیشتر ناشی از خلق و خوی حاکمان ...
  • با توجه به آیات 103 و 104 سوره کهف، راه تشخیص کار نیک از بد و ناپسند چیست؟
    24104 تفسیر 1389/05/13
    آیات شریفه، به معرفى زیانکارترین انسان ها و بدبخت‏ترین افراد بشر مى‏پردازد. زیان واقعى و خسران مضاعف آنجا است که انسان سرمایه‏هاى مادى و معنوى خویش را در یک مسیر غلط و انحرافى از دست دهد و گمان کند کار خوبى کرده است، نه از این کوشش ها ...
  • آیا در اسلام، مسئله ای به نام وضوی ارتماسی داریم؟
    11356 Laws and Jurisprudence 1391/07/03
    وضوى ارتماسى آن است که انسان صورت و دستها را به قصد وضو با مراعات شستن از بالا به پایین در آب فرو برد؛ اما براى این که مسح سر و پاها با آب وضو باشد، باید در شستن ارتماسى دستها، قصد شستن وضویى، هنگام بیرون آوردن ...
  • زنان عقیمی که بچه‌دار نمی‌شوند از دیدگاه قرآن چه جایگاهی دارند؟
    24597 تفسیر 1395/08/04
    گرچه پروردگار صلاح دیده برخی مردان و زنان، عقیم باشند[1] اما عقیم بودن و بچه‌دار نشدن به تنهایی نقصی معنوی - نه برای مردان و نه برای بانوان - نبوده و از مقام و ارزش انسانی هیچ کدام از آنها نمی‌کاهد. البته می‌شود برای ...
  • آیا در تحقیقات پزشکی، جایز است از جنین سقط شدهٔ انسان استفاده کرد؟
    7682 گوناگون 1393/02/25
    بیشتر فقها تشریح بدن انسان(جنین یا غیر جنین) را جایز نمی‌دانند، اما برخی از مراجع[1] در این‌باره می‌گویند، اگر این‌گونه تحقیقات در راستای کشف مطالب پزشکى جديد و مورد نیاز جامعه و نیز درمان بيمارى‌های تهدید کننده زندگى مردم باشد، جايز است؛ ولى تا ...
  • آیا گزارش غیر‌مسلمان مبنی بر نجاست چیزی که در اختیار اوست، مورد قبول است؟
    8833 اثبات نجاست 1393/02/03
    فقها در این زمینه فرقی بین مسلمان و غیر مسلمان نگذارده و می‌گویند، نجس بودن چیزى از سه راه ثابت مى‌شود، و باید بر آن ترتیب اثر داد: 1. آن که انسان خودش یقین به نجاست پیدا کند. 2. دو نفر عادل و یا حتّى یک نفر گواهى ...
  • معنای استدلال مباشر چیست؟
    19452 قیاس اقترانی و استثنائی 1391/12/06
    در مورد استدلال مباشر آنچه را که برخی از نویسندگان در این‌باره نگاشته‌اند، در این‌جا نقل می‌کنیم: بسیاری از منطق‌نگاران معاصر آنچه را در منطق نگاشته‌های پیشین با عنوان «احکام قضایا» یا «نسبت قضایا» مطرح بوده، قسمی از استدلال برشمرد‌ه‌اند و نام‌هایی؛ همچون استدلال «مباشر»، «بی‌واسطه» و «بسیط» ...
  • محدوده حرم مکه چقدر است؟
    9600 گوناگون 1396/10/23
    ابتدا باید دید منظور از حرم مکه چیست، آیا مراد، مسجد الحرام است؟ یا منطقه‌ای که زائرین خانه‌ی خدا بدون احرام، حق ورود به آن‌را ندارند و ورود کفار نیز به لحاظ شرعی در آن ممنوع است؟ در صورت نخست، پاسخ آن است که هر مکانی که در ...

پربازدیدترین ها