این پرسش در حقیقت به پنج بخش تقسیم می­گردد:

1 – آیا صحابه پیامبر(ص) در قرآن مورد ستایش قرار گرفتند؟

2 – آیا هر شخص و گروهی که مورد ستایش خدا و رسول او قرار گرفتند، دیگر امکان ندارد که خلافی مرتکب گردیده و از راه مستقیم منحرف گردند؟

3 – آیا آیاتی که بدان استناد فرمودید، مطلب مورد نظر شما را در عصمت تمام صحابه اثبات می­نماید؟

4 – آیا شیعیان معتقدند که صحابه، بعد از رسول خدا(ص) مرتد گردیده­اند؟

5 – آیا بیعت صحابه با ابوبکر، دلیل حقانیت ایشان در موضوع خلافت است؟

که به ترتیب به این موضوعات خواهیم پرداخت:

در مورد ستایش قرآن از صحابه پیامبر(ص)، باید گفت که این مطلب مورد قبول ما نیز می­باشد و خداوند در آیات بسیاری؛ از جمله مواردی که به آن اشاره فرمودید؛ صحابه را مورد تجلیل قرار داده است و گمان نمی­نماییم که هیچکدام از دانشمندان شیعه، منکر این واقعیت باشند، اما این بدان معنی نیست که اشخاص و گروههایی که در زمانی خاص و به دلیل عملکرد نیکشان در آن زمان، مورد ستایش خداوند قرار گرفته باشند، از نوعی ضمانت برخوردار بوده که با استناد به آن بتوانند تا آخر عمر خود، هرگونه عملکردی داشته باشند، بدون اینکه مورد مؤاخذه خداوند و یا انتقاد مردم قرار گیرند! پیامبر اکرم(ص) نیز از چنین تضمینی برخوردار نبود، چه رسد به صحابه محترمشان! خداوند در قرآن کریم می­فرماید: که اگر پیامبر(ص)، به دروغ، چیزی را به ما نسبت دهد، ما او را با قدرت گرفته و سپس رگ اصلی قلب او را قطع می­نماییم و هیچکدام از شما نیز نمی­توانید مانع از چنین مجازاتی گردید! و سپس می­فرماید که این موضوع، برای اشخاص پرهیزکار درس عبرتی می­باشد [1] . تمام مسلمانان و به ویژه صحابه، با دقت در این آیه که خداوند آن را به عنوان سرمشقی برای آنان مشخص نموده، هرگز نباید به خود اجازه داده و از عنوانشان سوء استفاده نمایند، چون خداوندی که در مورد رسول خود؛ در اموری که به عقاید مردم ارتباط دارد؛ تساهل و تسامح به خرج نمی­دهد، یقینا در مورد صحابه نیز همینگونه رفتار خواهد نمود.

در مورد بنی اسرائیل نیز چنین اتفاقی افتاده و با اینکه خداوند در آیاتی به آنان اعلام می­دارد که شما برگزیده من از میان تمام جهانیان می­باشید [2] ، در مواردی دیگر به شدت آنها را مورد توبیخ خود قرار داده و اعلام می­نماید که آنان اشخاصی ملعون [3] و ظالم [4] و سفیه [5] و فاسق [6] و ... می­باشند!

آیا به عقیده شما، احتمال آن نمی­رود که چنین ماجرایی در امت ما نیز تکرار گردد، به ویژه با توجه به آن روایتی که برادران اهل سنت ما نقل نموده­اند مبنی بر اینکه هرچه در بنی­اسرائیل اتفاق افتاده، در این امت نیز واقع خواهد شد [7] ؟!

آیا به نظر شما، با عدالت خداوند سازگار است که اصحاب موسی(ع) را به دلیل ماهیگیری در روز شنبه، مورد مؤاخذه بسیار شدیدی قرار دهد [8] ، ولی از اشتباهات صحابه پیامبر(ص) در امور مهم­تری؛ همانند خلافت بعد از ایشان؛ چشم­پوشی نماید؟!

بر این اساس، به عقیده ما، با دقت در قرآن کریم، پاسخ قسمت دوم پرسش شما واضح بوده و ستایش از یک گروه در قرآن، دلیل بر آن نیست که حتما تمام آنها، تا آخر عمر خود در راه مستقیم باقی خواهند ماند.

اما برای کامل­تر شدن جواب، به بررسی آیاتی می­پردازیم که شما بدان استناد نمودید و در صدد نتیجه­گیری خاصی از آن برآمدید:

اول: در سوره اعراف، اگر با دقت، داستان بنی اسرائیل و حضرت موسی(ع) که دقیقا قبل از آیه مورد نظر، بیان شده را مطالعه می­فرمودید،به نکات جالبی از ظهور و افول صحابه موسی(ع) و دلایل آن برخورد نموده و شاید بدون هیچ پاسخی، این آیه را از لیست مستندات خود حذف می­نمودید! در این آیات، ماجرای گوساله پرستی آنها در زمان غیبت کوتاه مدت موسی(ع) بیان گردیده [9] و نیز مناظره موسی(ع) و هارون(ع) و اینکه تنها این دو نفر از آزمایش الهی سالم بیرون آمدند، در قسمت بعدی آن توضیح داده شده است [10] ، و بعد از آن، حتی از هفتاد تن از برگزیده­ترین اصحاب موسی(ع) نیز با عنوان سفهاء یاد گردیده است که دچار صاعقه شدند [11] ، و در نهایت اعلام شده که تنها کسانی که ایمان آورده، پیامبر(ص) را تعظیم نموده و یاری اش دادند و پیروی قرآن کردند، رستگارند [12] .

مطمئنا، بیان این سلسله از آیات، تنها برای داستان سرایی و سرگرم نمودن مردم نیست، بلکه برای آن است که اصحاب پیامبر(ص) از آن عبرت گرفته و دچار سرنوشتی همانند بنی اسرائیل نگردند، که متأسفانه برخی مسلمانان از آن پند نگرفته که نمونه­ای از آن، ماجرای وصیت پیامبر(ص) در آخرین لحظات عمرشان می­باشد که مستندش بیان خواهد شد. شما آن ماجرا را احترام و تعظیم به پیامبر(ص) که در آیه مورد استنادتان بدان توصیه شده، ارزیابی می­نمایید، یا بی­احترامی؟!

دوم: در ارتباط با آیه 172 و 173 سوره آل عمران نیز با بررسی آن درمی­یابیم که این آیه، ناظر به سه مرحله می­باشد، بدین ترتیب که ابتدا، صحابه به دلیل فرار در جنگ احد سزاوار نکوهش بودند، ولی چون بعدا از دستور پیامبر(ص) تبعیت نمودند، شایسته تقدیرند، اما مهم­تر از همه اینکه آیه فوق تصریح می­نماید که اجر و پاداشی که به آنان وعده داده شده، تنها در صورت ادامه نیکوکاری و تقوی به آنها تعلق خواهد گرفت و این همان عقیده ماست که صحابه از حمایت مادام العمر برخوردار نبوده، بلکه هرگاه پرهیزکار و نیکوکار باشند، مشمول رحمت الهی بوده و در غیر این صورت چنین استحقاقی نخواهند داشت .

سوم: در مستندتان از سوره انفال بیان گردیده که خداوند بین صحابه الفت برقرار نمود و اگر شما تمام اموال زمین را انفاق می نمودی، نمی توانستی هیچ الفتی برقرار نمایی! که این خود نشانگر وجود اختلافاتی میان صحابه بوده که با فضل الهی تبدیل به اتحاد گردیده بود (و آنان می­بایست مراقبت کامل به عمل آورده تا همانند بنی اسرائیل، فضل خداوند را تبدیل به عذاب ننمایند) و در آیات بعد سوره انفال [13] به همان مطلبی اشاره می­گردد که انسانها همواره با عملکردشان، در مسیر صعود و افول گام برمی­دارند، بدین ترتیب که زمانی خداوند برای یک فرد از یاران پیامبر(ص) چنان ارزشی قرار داده بود که او را یک­ تنه در مقابل ده مشرک و کافر می­پسندید، اما بعدها و در زمان زندگی پیامبر(ص)، از این ارزش کاسته شده و هر یک از آنان را در مقابل تنها دو نفر از دشمنان قرار داده و در ضمن به آنان خاطر نشان نمود که شما زندگی دنیا را بر زندگی آخرت ترجیح داده و نزدیک بود عذاب بزرگی دامنگیرتان گردد. حال، اگر شخصی معتقد باشد که صحابه بزرگوار، بعد از رحلت پیامبر(ص) نیز تا حدودی افول داشته و به عقب برگشتند، آیا چنین عقیده­ای با محتوای این آیات منافات دارد و یا اینکه امکان چنین افولی، دقیقا مطابق با پیام آیات مورد نظر است؟!

چهارم: در مورد آیه 110 سوره آل عمران که بیان فرمودید،نیز چند نکته قابل توجه می­باشد: یکی اینکه ما شکی نداریم که امت محمد(ص) در مجموعه آن، بهترین امت می­باشد، اما این موضوع نمی­تواند مدعای شما را ثابت نماید، چون همانگونه که می­دانیم ، در میان پیروان دیگر رسولان نیز بعد از آنان، اختلاف به وجود آمده و گاهی به جنگ و نبرد با یکدیگر نیز می­پرداختند [14] تا حدی که به جز نامی از دین آنان باقی نمی­ماند، اما در میان این امت، با اینکه اختلافات زیادی نیز پدید آمد، ولی این امر موجب آن نگردید که تمام معیارهای دینی از میان برود. به عنوان نمونه، این امت در پیامبر و قرآن و نماز و قبله و روزه و حج و جهاد و انفاق و ... با هم مشترک بوده و این ارزشها را تا کنون نیز حفظ نموده­اند و به همین دلیل، ذخیره فرهنگی مسلمانان از تمام ادیان دیگر بیشتر است و این خود به تنهایی می­تواند برتری امت اسلامی را تأیید نماید. شما در کدام دین می­توانید مراسم باشکوهی همانند حج را بیابید؟! نکته دیگری که در این آیه وجود دارد این است که در چند آیه بعد [15] در مورد اهل کتاب نیز همین خصوصیات را ذکر می نماید که آنان ایمان داشته و شب زنده­داری و امر به معروف می­نمایند و ... که نمی­توان این خصوصیات را دلیل حقانیت آنان دانست. نکته نهایی، آن است که در آیه فوق، معیارهایی ارائه گردیده که در صورت عمل به آن، مسلمانان بهترین امت خواهند بود، اما اگر به عنوان نمونه، جمع بسیاری از افراد به ظاهر مسلمان، به جای آنکه امر به معروف و نهی از منکر نمایند، با امام حسین(ع)؛ فرزند پیامبر(ص)؛ که بدین کار اقدام نموده بود، به مبارزه برخاسته و او را به شهادت برسانند، باز هم می­توان آنها را بهترین امت نامید؟! در ضمن می­دانیم که این آیه اختصاصی به صحابه نداشته، بلکه شامل تمام مسلمانان است و با این وجود می­دانیم که از اوائل ظهور اسلام تا کنون، جنگهایی شدید میان خود مسلمانان اتفاق افتاده است! به عنوان نمونه، در جنگ صفین در یک طرف، امام علی(ع) و عمار و ...قرار داشته و در جانب دیگر، معاویه و عمرو بن عاص و ... وجود داشته­اند و همه این افراد نیز از صحابه بودند! پرسش ما این است که آیا هر دو سپاه، مصداق این آیه شریفه بودند که با چنین تفسیری هیچ حق و باطلی قابل تشخیص نیست! و یا اینکه یکی از آن دو لشکر را می­توانیم به عنوان بهترین امت ارزیابی نماییم که این همان مدعای ماست!

در آیه 64 سوره انفال نیز میان دانشمندان علم تفسیر بحثی وجود دارد که آیا معنای آیه آن است که خداوند، نگهدارنده رسول و مؤمنان است، یا اینکه خداوند و مؤمنان پشتیبان پیامبرند [16] ، اما حتی اگر معنای دوم را؛ که می­تواند مستند شما باشد؛ بپذیریم، با توجه به قسمتی که می­فرماید(من اتبعک من المؤمنین)، تنها مؤمنانی که همواره تابع و پیرو پیامبرند، می­توانند پشتیبان او باشند، نه هر صحابی که گاهی از دستورات او نیز نافرمانی می­نماید. مشابه این موضوع در آیه­ای دیگر که در تهدید برخی همسران پیامبر(ص) [17] نازل گردیده، نیز مشاهده می­گردد که در آن خداوند می­فرماید: اگر شما دو نفر بر ضد پیامبر(ص) همکاری­هایی داشته باشید، خداوند یاور رسولش بوده و جبرئیل و مؤمنان صالح{نه تمام صحابه} و فرشتگان نیز پشتیبان او خواهند بود [18] .

آخرین موردی که به آن اشاره نمودید، آیه­ای از سوره فتح بود که در آن، علاوه بر اینکه خصوصیاتی بیان شده که اصحاب پیامبر(ص) باید از آن برخوردار باشند، مژده بخشش و پاداش را نیز تنها برای کسانی در نظر گرفته که ایمان و کردار نیکشان پیوسته باشد. به عقیده شما آیا اشخاصی که در احد و حنین، صحنه جنگ را ترک نمودند(اشداء علی الکفار) می­باشند و یا عنوان (رحماء بینهم)به کسانی که بر علی(ع) شوریدند و جنگهای خونینی به راه انداختند و یا به اشخاصی که حرمت تنها فرزند باقیمانده از پیامبر(ص)، یعنی فاطمه(س) را نگه­نداشتند، نیز تعلق خواهد گرفت؟!و آیا صحابه­ای که غرق در جمع­آوری ثروت و مال دنیا گردیده و کاخ سبز برای خود بنیان نهادند، همانند افرادی هستند که(یبتغون فضلا من الله و رضوانا) و ...

جالب است که با مروری در آیات دیگر همین سوره؛ از جمله آیه 6 و 11 و 12 و 15؛ به مواردی از توبیخ برخی افراد به ظاهر مسلمان از جانب خداوند برخورد می­نماییم .

بر این اساس، با وجود اینکه آیات مورد استناد شما در مدح صحابه، مورد قبول ما نیز می­باشد، اما به هیچ وجه گویای آن نیست که آنان از هرگونه عیب و نقصی مبرا بوده و ما حق هیچ گونه انتقادی نسبت به عملکرد آنان را نداریم.

در ضمن، همانگونه که خداوند در آیات بسیاری از صحابه ستایش نموده، در مقابل، به آیات فراوان دیگری برخورد می­نماییم که آنان را مورد نکوهش خود قرار داده است و به عنوان نمونه، دلیل فرار آنان را در جنگ احد، گناهانی دانسته که برخی صحابه مرتکب گردیده­اند [19] و در قسمتی دیگر توصیف می­نماید که در میان صحابه، اشخاصی وجود دارند که در مورد تقسیم غنایم جنگی به تو ای پیامبر، عیبجویی نموده و اگر چیزی از غنیمت ها به آنان برسد، راضی و خشنودند و در غیر این صورت بر تو خشمناک می­گردند [20] ! و بسیار می­شد که برخی از آنان از دستورات پیامبر(ص) به بهانه­های مختلف شانه خالی نموده و مژده های ایشان را دروغ می­پنداشتند [21] !بر این اساس، خداوند نیز تمام صحابه را یکسان در نظر نگرفته، بلکه به مسلمانان در مورد قبول سخن برخی از آنان که فاسقند، هشدار داده و مؤمنان را به تحقیق بیشتر در باره گفته­های این گونه افراد دعوت نموده است [22] .

شیعیان با بررسی تمام آیات قرآن و نیز عملکرد صحابه و با در نظر داشتن نقاط قوت و ضعف آنان، موضع متعادلی اتخاذ نموده، و در مورد هر صحابی؛ با توجه به رفتارش؛ جداگانه قضاوت می­نمایند، نه اینکه همانند برخی برادران مسلمان، آنها را در یک مجموعه انتقادناپذیر فرض نموده و رفتار تمامشان را؛ با تمام تناقض­ها و تعارضهایی که در آن وجود دارد، مطابق با حق بدانند! آیا این عقیده شیعیان، بر خلاف آیه­ای از آیات قرآن می­باشد؟!

در ارتباط با قسمت چهارم و پنجم پرسشتان؛ نظر به اینکه در این سایت به سؤالات متعددی در این زمینه­ها پاسخ داده شده است، شما را به مطالعه آنها دعوت می­نماییم [23] ولی اجمالا، ارتدادی که مورد نظر ماست، به معنای برگشت به شرک و بت پرستی نبوده، بلکه به سرپیچی از برخی دستورات و فرامین خداوند و رسول او اطلاق می­گردد، که این امر اختصاصی به زمان بعد از رحلت پیامبر(ص) نداشته، بلکه در طول زندگانی ایشان نیز در مواردی تکرار گردیده است که به عنوان نمونه می­توان از فرار در جنگ احد و حنین و سرپیچی از لشگر اسامه و نافرمانی از دستور پیامبر(ص) در آخرین لحظات زندگانیشان، مبنی بر آماده نمودن قلم و دوات جهت نگارش برخی وصایای مهم [24] نام برد و نیز این تنها زر و زور نیست که می­تواند افراد را از مسیر مستقیم منحرف نماید، بلکه عامل تزویر و تهاجم تبلیغاتی نیز عامل مؤثرتری از عوامل قبلی بوده که مشابه آن را در امم گذشته مشاهده می­نماییم که گوساله پرست شدن بنی اسرائیل به دست سامری یکی از این نمونه­هاست.