عقل و اندیشه، برترین نعمتی است که از جانب خداوند به انسان‌ ارزانی شده و پروردگار کسانی را که تعقل نکنند، مؤاخذه کرده و بدتر از چهارپایان به شمار می‌آورد،[1] و انسان‌ها را با عباراتی؛ مانند: «أَ فَلا تَعْقِلُون»، «أَ فَلا تَتَفَکَّرُون» و «أَ فَلا یتَدَبَّرُونَ الْقُرْآن»،[2] دعوت به تفکر و تعقل در مباحث مختلف می‌کند.

از سوی دیگر عشق از سنخ گرایش و کشش و به معنای «دوستی شدید» است. این کشش گاهی حقیقی است و گاهی مجازی. عشق حقیقی در مبدأ و معاد و قوس نزول و صعود، جایگاهی بس بلند دارد؛ اما واضح است که همگان نمی‌توانند به درجه‌ی عشق حقیقی و به مقامی برسند که خدا را نه برای رسیدن به بهشت و نجات از دوزخ، بلکه تنها عاشقانه عبادت کنند. خداوند و فرستادگانش نمی‌توانند نسبت به افرادی که به این درجه والا نرسیدند، بی‌تفاوت باشند و اگر این دسته از افراد، امکان رسیدن به بهشت و نجات از دوزخ را دارند نباید به حال خود رها شوند؛ از این‌رو، تفکر در بهشت و دوزخ برای این دسته - که اتفاقا اکثریت افراد جامعه دین‌دار را تشکیل می‌دهند - بسیار کارگشا بوده؛ لذا در قرآن و روایات اهل ‌بیت(ع) فراوان به نعمت‌های بهشت و عذاب‌های دوزخ پرداخته شده است. از طرفی حتی عبادتی که برای رسیدن به بهشت و دوری از جهنم باشد، نیز نوعی عبادت بوده و مطلوب پروردگار نیز می‌باشد؛ اما از درجات پایین عبادت به شمار می‌آید.[3]

[1]. انفال، 22. «بدترین جنبندگان نزد خدا، افراد کر و لالی هستند که اندیشه نمی‌کنند».

[2]. «آیا نمی‌اندیشید؟» و «آیا در قرآن تدبر نمی‌‌کنید»؟ این عبارات و مشابه آن بیش از 20 مرتبه در قرآن به کار رفته است.

[3]. «انواع عبادات»، 73770.