«دیو»؛ واقعیّت یا خیال!؟
در فرهنگ فارسی، «دیو» به موجودی متوهّم گفته می‌شود که با خصوصیات ظاهری منحصر به خود، از نسل شیطان باشد. اما هرگاه منظور از آن، «اسم خاص» باشد، منظور ابلیس است. [1] آن‌چه در سؤال شما به نام «دیو» نامیده شده است در فرهنگ قرآن  «جنّ» گفته می‌شود. معنای کلمه جنّ در اصل، به آن‌چه که از نظر پنهان است، می‌باشد. [2] جنّ موجودی است که قرآن درباره خلقت آنان می‌فرماید: «و جنّ را پیش از آن، از آتش گرم و سوزان خلق کردیم». [3] بنابر این، جنّ از موجودات واقعی است که برای هدایتشان رسولانی فرستاده شده است [4] و همچون انسان، مأمور به عبادت خداوند هستند [5] و در اثر اطاعت و یا سرپیچی از دستورات خدا، به گروه کافر و مسلمان تقسیم می‌شوند. [6] ابلیس نیز که در داستان خلقت، بر حضرت آدم(ع) سجده نکرد از طایفه جنّیان بود. [7]
بله! گاهی در اصطلاح عامیانه برای نامیدن موجودات خیالی که هیچ واقعیتی ندارند از واژه «دیو» استفاده می‌کنند ولی آن‌چه در این آیه و آیات مشابه و روایات امامان معصوم(ع) درباره جنّ آمده است، همه حکایت از یک موجود واقعی دارد.
طبق آیه 102 بقره، یهود از سحر و جادو پیروى کرده و آن‌را از دو منبع به دست می‌آوردند:
1. از شیاطین که در زمان حضرت سلیمان(ع) بودند و به مردم برای انجام کارهای ناپسند، سحر یاد می‌دادند.
2. از تعلیمات دو فرشته که به زمین آمده بودند و به مردم باطل کردن سحر یاد می‌دادند. [8]
در این آیه شریفه خداوند از دو فرشته [9] (نه از جنّیان یا «دیوان») به نام «هاروت» و «ماروت» نام می‌برد که به مردم و به خاطر مصالحی، سحر تعلیم می‌دادند، ولى آنها از آن دو فرشته، مطالبى را می آموختند که بتوانند به وسیله آن، میان مرد و همسرش جدایى اندازند.
پس اولاً: بر خلاف پرسش شما، مردم از دیوان (جنّیان) چنین آموزشی را فرا نگرفتند، بلکه دو فرشته مأمور تعلیم مردم بودند. ثانیاً: قرآن نمی‌فرماید که این دو فرشته روش ایجاد اختلاف و جدایی بین زن و مرد را به مردم می‌آموختند، بلکه می‌فرماید؛ مردم از آنان روش جدا کردن بین زن و مرد را می‌آموختند.! [10]
همان‌طور که می‌دانید فرق زیادی بین این دو مطلب است. گاهی یک معلم  مطالبی به دانش آموز خود یاد می‌دهد که با استفاده از آن بتواند پیشرفت کند یا مشکلات علمی و عملی را حل کند. اما دانش آموز با سوء استفاده از آن معلومات در مسیر مقابل آن قدم می‌گذارد. یا گاهی معلم مطالبی یاد می‌دهد که در کارهای پسندیده و هم ناپسند قابل استفاده است ولی دانش آموز از آن در راه ناپسند آن استفاده می‌کند.
اتفاقاً با استفاده از خود این آیه، این مطلب را می‌توان به وضوح دریافت. آن‌جا که می‌فرماید: «آن دو فرشته، راه سحر کردن را، براى آشنایى با طرز ابطال آن، به مردم یاد می‌دادند. و به هیچ کس چیزى یاد نمی‌دادند، مگر این‌که از پیش به او می‌گفتند: ما وسیله آزمایشیم کافر نشو! (و از این تعلیمات، سوء استفاده نکن!)». [11] مطالب بیشتر در باره شأن نزول این آیه شریفه و داستان هاروت و ماروت را می‌توانید در سؤال 4690 (سایت: 5201) ببینید.
پاسخ اشکال «زیان رساندن با اذن خدا!»
اگر به خوبی معنای آیه مورد نظر دقت شود؛ متوجه می‌شویم که آیه در صدد جواب از اشکال مقدّر است. بعد از این‌که می‌فرماید: مردم از آن دو فرشته روش‌های تفرقه اندازی بین زن و شوهر را می‌آموختند، به ذهن خطور می‌کند که پس با سحر و جادو می‌توان در امر خلقت و قوانین زندگی دنیا دست اندازی کرده و بدون خواست تکوینی خداوند و اراده او، مسائل را به هر نحوی که می‌خواهد تغییر دهد. خداوند در جواب این اشکال می‌فرماید: «اگر با سحر بخواهند ضرری برسانند باز هم از تحت اراده خداوند خارج نشده‌اند...». [12]
توضیح بیشتر:
این قسمت از آیه اشاره به یکى از اصول اساسى توحید است که همه قدرت‌ها در این جهان از قدرت پروردگار سرچشمه می‏گیرد، حتى سوزندگى آتش و بُرّندگى شمشیر بى اذن و فرمان او نمی‌باشد، چنان نیست که ساحر بتواند بر خلاف اراده خدا در عالم آفرینش دخالت کند و چنین نیست که خدا را در قلمرو حکومتش محدود نماید، بلکه اینها خواص و آثارى است که او در موجودات مختلف قرار داده، بعضى از آن، حُسن استفاده می‌کنند و بعضى سوء استفاده، و این آزادى و اختیار که خدا به انسان‌ها داده نیز وسیله‌اى است براى آزمودن و تکامل آنها. [13]
حال که خاصیت همه چیز به دست خدا است، به آن معنا نیست که خداوند به انجام سحر و ضرر رساندن به مردم راضی باشد، بلکه فقط به این معنا است که سحر و استفاده از آن، به نوعی استفاده از برخی قوانین هستی است که مانند دیگر قوانین، خداوند، خالق و ایجاد کننده آن است؛ مانند این‌که خاصیت بُرّندگی در چاقو و اثر آن در اجسام لطیف از قوانین هستی است و با استفاده از این قانون، مردم استفاده‌های زیادی می‌کنند؛ اگر در شرایطی، یک انسان مظلوم توسط چاقو کشته شود به این معنا است که با اذن و اجازه عام خداوند که همان جریان قوانین هستی در مورد شیء بُرّنده مانند چاقو است، شخص مظلوم کشته شده است ولی هرگز به این معنا نیست که خداوند به ظالم اذن «خاص» و اجازه کشتن شخص مظلوم را داده است، بلکه خداوند در آیات مختلف از ظلم کردن، کشتن انسان مظلوم و ضایع کردن حقوق مردم بر حذر داشته است و به چنین کسانی وعده‌های عذاب دردناک داده است. [14]

---