از محی الدین ابن عربی(م 638ق) صلواتی برای امام علی(ع) نقل شده است که البته در کتاب‌ها و آثار موجود ابن عربی چنین متنی را نیافتیم؛ اما قاضی شوشتری (م 1019ق) می‌گوید این صلوات را در پایان کتاب «وسیلة الخادم إلى المخدوم‏» نوشته فضل الله بن روزبهان‏ اصفهانی دیده است.[1]
به هر حال و صرف نظر از این‌که گوینده این عبارات چه فردی باشد، در کتاب‌های متأخر به نقل و شرح آن پرداخته شده است.[2]
در این متن، بعد از درود بر پیامبر اکرم(ص)، با بیان ویژگی‌هایی، درود بر امام علی(ع) آغاز می‌شود:
«وَ صَلَواتُ اللهِ وَ مَلائِکَتِهِ وَ حَمَلَةِ عَرْشِهِ وَ جَمیعِ خَلْقِهِ مِن أَرْضِهِ وَ سَمائِه‏ ... و عَلَى سِرِّ الاسْرارِ، وَ مَشْرِقِ الانْوارِ، الْمُهَنْدِسِ فِى الْغُیوبِ اللاهوتیَّةِ، السَّیّاحِ فى الْفَیافِى الْجَبَروتیَّةِ، المُصَّوِّرِ لِلْهَیولَى الْمَلَکوتیَّةِ، الْوالى لِلْوَلایَةِ النّاسوتیَّةِ، أُنْموذَجِ الْواقِعِ وَ شَخْصِ الإطْلاقِ، الْمُنْطَبِعِ فِى مَرایَا الانْفُسِ وَ الآفَاقِ، سِرِّ الانْبیَاءِ وَ الْمُرْسَلینَ، سَیِّدِ الأوْصِیاءِ وَ الصِّدّیقینَ، صورَةِ الامانَةِ الإلَهیَّةِ، مَآدَّةِ الْعُلومِ الْغَیْرِ الْمُتَناهیَةِ، الظّاهِرِ بِالْبُرْهانِ، الْباطِنِ بِالْقُدرَةِ وَ الشّانِ، بَسْمَلَةِ کِتابِ الْمَوْجودِ، فاتِحَةِ مُصْحَفِ الْوُجودِ، حَقیقَةِ النُّقْطَةِ الْبائیَّةِ، الْمُتَحَقِّقِ بِالْمَراتب الإنْسانیَّةِ، حَیْدَرِ ءَاجامِ الإبْداعِ، الْکَرّارِ فى مَعارِکِ الاخْتِراعِ، السِّرِّ الْجَلىِّ، وَ النَّجْمِ الثّاقِبِ: عَلیِّ بْنِ أبى طالِبٍ عَلَیْهِ السَّلَام‏».[3]
درود خداوند و فرشتگان او و حمل کنندگان عرش او، و جمیع آفریدگان آسمانى و زمینى‌اش ...، بر سرّ رازها و محل درخشش نورها، مهندس عوالم لاهوت و غیوب [صفات و ذات]، سیّاح [دانا و بصیر] فضاى عوالم جبروت، مصوِّر هَیُولاى عالم صورت در عوالم مَلَکوت، والى و حکمران ولایت در عوالم ناسوت، نمونه و مختصر و شالوده عالم واقع و شخص‏ مُجسَّم عالَم کلّى و وجود إطلاقى، منعکس در آئینه‌هاى آفاق و نفوس، سرّ و حقیقت تمام أنبیاء و مرسلین، سروَر و سالار تمامى أوصیاء و صدّیقین، صورت امانت خداوندى، مادّه و ریشه علوم نامتناهى، حقیقت آشکار در نظرها به برهان و جلالت و عظمت پنهان بر عقول، بسم الله الرّحمن الرّحیمِ کتاب موجود، فاتحه و آغاز مُصحَف وجود، حقیقت نقطه بائیّه، تحقّق‌بخش جمیع مراتب موجودات، تحقّق‌بخش مراتب انسانیّت، شیر نِیِستان کاخ‌های إبداع، صاحب حملات مکرّره در معرکه‌هاى اختراع، سرّ آشکاراى حضرت خداوندى، و ستاره درخشان جناب سرمدى: عَلىّ بنِ أبی‌طالب علیه السّلام».
در این‌جا به توضیح برخی از فقرات این عبارت پرداخته می‌شود:
1. «سرّ الاسرار»: کلمه «سرّ» در موارد مختلف به کار برده می‌شود؛ مانند: «سرّ علم» به معناى «حقیقت علم» و «سرّ حال» به معنای «معرفت مراد خداوند» و «سرّ حقیقت»؛ به معناى «حقیقت آنچه واقع می‌شود». در این‌جا مقصود از «سرّ الاسرار» حقیقت است.[4] «سرّ»، نوعى دانشِ الهى است که نمی‌توان آن‌را براى همگان، بازگو کرد.[5] پس سر الاسرار، حقیقت هر چیزی است که نمی‌توان آن‌را فاش و آشکار کرد.[6]
ابن عربی در کتاب دیگری می‌گوید: «پس او (پیامبر) آقاى تمام عالم و اولین ظاهر در وجود بود ... و نزدیک‌ترین مردم به او على بن ابی‌طالب -رضى الله عنه- بود که امام عالم و سرّ تمامى پیامبران است».[7]
2. «المهندس فى الغیوب اللاهوتیة»: غیوب، جمع غیب، به معنای هر آن چیزى است که با حواس ظاهری ادراک آن ممکن نباشد.[8] و هر چیزی که خدا آن‌را از خلق پنهان می‌کند.[9] از این‌رو لاهوتی‌اند؛ زیرا لاهوت، جنبه الهى و ناسوت، جنبه بشرى دارد.[10]‏ گاهى به آن «غیب هویت» و «غیب مطلق» می‌گویند که مراد، ذات حق به اعتبار لا تعین است و گاهی به آن «غیب مکنون» و «غیب مصون» گفته می‌شود که مراد، سرّ ذاتى و کُنه واجب باشد از جهت آن‌که مصون است از اغیار و مکنون(پوشیده) است از عقول و ابصار.[11]
لاهوت عبارت است از عالم ذات واجب؛ و جبروت یعنی عالم اسماء و صفات؛ و ملکوت یعنی عالم ارواح و نفوس.[12]
3. «السّیاح فى الفیافى الجبروتیّة»: «الفَیف»، به مکان مسطح و بیابانى که آبى در آن نباشد گفته می‌شود؛ مانند «فیفاة» و «فیفاء».[13] این جمله به معنای «سیاحت‌کننده در بیابان‌های عالم جبروت».
4. «صورة الامانة الالهیّة»: این فقره اشاره است به این آیه شریفه: «إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَأَبَیْنَ أَنْ یَحْمِلْنَها وَ أَشْفَقْنَ مِنْها وَ حَمَلَهَا الْإِنْسانُ إِنَّهُ کانَ ظَلُوماً جَهُولًا»؛[14] «همانا ما امانت را بر آسمان‌ها و زمین عرضه داشتیم و همه از برداشتن آن ابا کردند و انسان آن‌را حمل کرد به درستى که او بسیار ظلم‌کننده و نادان بود».
طبق برخی روایات؛ این امانت، همان ولایت است.[15]
معناى صورت امانت؛ یعنى حقیقت و فعلیت ولایت الهی.[16]
5. «الْوالى لِلْوَلایَةِ النّاسوتیَّةِ»؛ یعنی این‌که امام علی(ع) بر عالم ناسوت(دنیا و نشئه انسانی) ولایت الهی دارد.
6. «حقیقة النّقطة البائیة»: این فقره اشاره به حدیث مشهورى است که به امام علی(ع) نسبت می‌دهند که؛ «تمام قرآن در باء بسم الله است و من نقطه زیر این باء هستم‏».[17]
این کلمه در اصطلاح عرفانی، کنایه و تمثیل است از مظهر اول و تجلّى نخستین بودن آن وجود پاک؛ یعنى چنانچه در عالم کتابت و تدوین الفاظ و تصویر حروف، هر لفظى که موجود می‌شود اول تعیّن هستى او، از مقام نقطه تجلّى نموده، سپس آن لفظ و حرف موجود خواهد شد و همچنین در عالم کتابت تکوینى نیز نخستین تعیّن جمیع موجودات از مشرق ولایت که نَفَس رحمانى و فیض مقدس است طلوع نموده، سایر ماهیات را روشن می‌نماید و چنانچه تمامى الفاظ و حروف مفصّله در حقیقت نقطه به‌طور اجمال موجود است، ولایت نیز به‌طور بساطت داراى حقیقت جمیع موجودات است.[18]
برخی نیز گفته‌اند: باء عالم ذات است، و نقطه باء عالم صفات، و حرکت باء عالم افعال. بنابراین معناى حدیث آن است که حضرت علی(ع) تعیّن اول و مظهر صفات واجب تعالى است.[19]

---