قرآن کریم در فرازی از آیه 2 سوره طلاق می‌فرماید:

«... وَ مَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً»؛ و کسى که از خدا بترسد، پروردگار برایش راه نجاتى از گرفتاری‌ها قرار می‌‏دهد.

اکنون باید دید آیا این آیه به معنای آن است که اگر کسی تقوای الهی -به معنای واقعی- داشته باشد، دیگر دچار هیچ گرفتاری نخواهد شد، و یا احیانا اگر مشکلی برایش ایجاد شد، به سرعت برطرف می‌شود؟!

به یقین، چنین برداشتی از آیه صحیح نیست؛ چرا که اگر این‌گونه بود، هیچ‌یک از اولیای الهی و در رأس آنها پیامبران(ع) و ائمه(ع) در طول زندگی خویش نباید درگیر هیچ جنگ، مشکل اقتصادی، بیماری و ... می‌شدند، در حالی که وقتی تاریخ را بررسی می‌کنیم فراوان مشاهده می‌شود که این افراد، و نیز دیگر مؤمنان باتقوا درگیر مشکلات بسیار سخت می‌شدند. و اساساً سنت الهی -چنان‌که خود فرمود-[1] آزمودن انسان‌ها -به ویژه مؤمنان- از طریق امتحان‌های سخت است.

داستان کربلا و بیماری حضرت ایوب(ع) هم در همین راستا ارزیابی می‌شود. اگر چه ماجرای شهدای کربلا در یک نگاه، حادثه‌ای بسیار تلخ است که قرن‌ها در این مصیبت می‌گرییم؛ اما همین حادثه مانند سکه‌ای است که دو رو دارد، یک رویش بسیار تلخ و ناگوار؛ اما روی دیگرش در نظر امام حسین(ع) و یاران باوفایش و نیز اسیرانی مانند زینب(س) بسیار زیبا و شیرین![2]

بر اساس گزارشی، هشام بن سالم از امام صادق‌(ع) نقل می‌کند:

«پیامبران بیش از همه در معرض گرفتارى هستند، در مرتبه بعد کسانى که به آنها نزدیک‌اند و راه آنها را می‌‏روند، و بعد کسانى که در رتبه و مقام به آنها پیوستگى دارند و از نیکوکاران به شمار می‌آیند».^[3]

بر این اساس به نظر می‌رسد، این آیه می‌خواهد دغدغه مشکلات اقتصادی، و گرفتاری‌های دنیایی را از ذهن مؤمنان بیرون کند. بدین معنا که ای انسان‌ها اگر شما به خدای متعال ایمان داشته و اهل تقوا باشید، نباید گرفتاری‌ها و پیش‌آمده‌های دنیایی، ذهن شما را مشغول کند و از لطف الهی غافل شوید؛ بلکه او برای برون‌رفت از این حوادث و اتفاقات چاره‌ای می‌اندیشد.

این چاره‌سازی گاه می‌تواند با برطرف‌شدن همان مشکل باشد و گاه با هدیه‌دادن صبر و بصیرتی که انسان تمام این دشواری‌ها را نوعی نعمت ببیند.

شبیه این وعده الهی، آیاتی[4] است که می‌فرماید اگر به درگاه من دعا کنید، من خواسته شما را اجابت می‌کنم، در حالی الزاما این‌گونه نیست که هر دعایی -دقیقا منطبق با آنچه دعاکننده خواسته- در معرض اجابت قرار گیرد.

گفتنی است در آیه مورد پرسش، برخی از مفسران برداشت و تفسیر محدودتری دارند. به عنوان نمونه، منظور آیه را خروج و گشایش از شبهات دنیا و از سکرات مرگ و سختی‌هاى روز قیامت دانسته‌اند. بعضى هم با توجه به ابتدای آیه که در مورد طلاق است، گفته‌‏اند: این آیه تنها در مورد فردی است که بر اساس قانون شرعی همسرش را طلاق دهد، که خداوند براى او راهى در رجوع و برگشت قرار می‌دهد.[5]

با توجه به آنچه گفته شد، لازم نیست که تفسیر آیه را به موارد یادشده محدود کنیم و موارد دیگر را تحت پوشش آن قرار ندهیم؛ زیرا اگر خداوند به مؤمنی صبر و بصیرت هدیه کند، با آن‌که برای برطرف‌شدن گرفتاری‌هایش دست به دعا برمی‌دارد، ولی نتیجه هرچه باشد آن‌را با رضایت کامل می‌پذیرد و نعمتی از جانب پروردگارش ارزیابی می‌کند.

عبدالله بن ابی یعفور مردی بود که همواره به بیماری‌های گوناگون دچار می‌شد. او می‌گوید روزی از دردها و بیماری‌هایم نزد امام صادق(ع) لب به شکایت گشودم. حضرتشان به من فرمود: ای عبدالله! اگر فرد باایمان بداند که این مصیبت‌ها تا چه اندازه پاداش برای او به دنبال خواهد داشت، آرزو خواهد کرد که با قیچی تکه تکه شود.^[6]

البته می‌دانیم که رسیدن به این اندازه از بصیرت بسیار دشوار است؛ اما تا جایی که ممکن است باید در این راه گام برداشت.

[1]. ر. ک: «امتحان و آزمایش سنت قطعی خداوند»؛ «فلسفۀ درد و رنج در زندگی اولیای الاهی»؛ «بلا و گرفتاری برخی از بندگان، نشانه دوستی خداوند».  

[2]. ر. ک: «معنای جمله «ما رأیت الا جمیلا».

[3]. کلینی، کافی، ج ‏2، ص 252، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق. «عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ أَشَدَّ النَّاسِ بَلَاءً الْأَنْبِیَاءُ ثُمَّ الَّذِینَ یَلُونَهُمْ ثُمَّ الْأَمْثَلُ فَالْأَمْثَلُ».

[4]. «وَ قالَ رَبُّکُمُ ادْعُونی‏ أَسْتَجِبْ لَکُمْ ...». غافر، 60؛ «وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادی عَنِّی فَإِنِّی قَریبٌ أُجیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجیبُوا لی‏ ...». بقره، 186.

[5]. ر. ک: طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج ‏10، ص 460، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.

[6]. کلینی، کافی، ج ‏2، ص 255.