جستجوی پیشرفته
بازدید
117125
آخرین بروزرسانی: 1398/09/19
خلاصه پرسش
برای خودسازی و تزکیۀ نفس از کجا باید شروع کرد؟
پرسش
برای خودسازی و تزکیۀ نفس از کجا باید شروع کرد؟
پاسخ اجمالی

تزکیه؛ یعنی پاک­کردن نفس از ناپاکی‌ها. در قرآن مجید نیز آیاتی دربارۀ اهمیت تزکیۀ نفس آمده است، اما باید دانست که نقطۀ شروع در تزکیۀ نفس و خودسازی، برای افراد مختلف، متفاوت است. برای کسی که اسلام نیاوررده، اوّلین راه و نقطۀ شروع، اسلام آوردن است. برای مؤمنان، اوّلین مرحله، تنبّه و آگاه شدن است به این‌که باید نفس را پاک کرد. البته تفکر در مسائلی؛ مانند چرایی خلقت و آفرینش، هدف از خلقت و علت بعثت انبیا و... باعث افزایش این تنبه و آگاهی خواهد شد. مرحلۀ بعد، مرحلۀ توبه از اعمال گذشته و عزم بر جبران است، جبران حقوق افرادی که ضایع کرده‌ایم و جبران حقوق خداوند که بر گردن ما باقی مانده است. مرحلۀ دیگر، تلاش برای انجام امور واجب و ترک محرمات الاهی به اندازۀ علم خودمان و مداومت و استقامت در این راه است که باعث می‌شود خداوند علم‌های جدیدی به ما عطا کند و به این وسیله، در سیر و سلوک خود رشد پیدا کنیم. خداوند خود نیز در برخی از آیات قران، حمایت و پشتیبانی از این‌گونه بندگان جهاد ­کننده در راهش را بشارت داده است.

پاسخ تفصیلی

مسئلۀ خودسازی،[1] در قرآن کریم با عنوان تزکیه و تزکّی مطرح شده و معنای لغوی آن عبارت است از: پاک نمودن خود از ناپاکی‌ها.[2] در آیات متعددی از قرآن مجید بر اهمیت این پاک­سازی تأکید شده است، مثلاً در سورۀ شمس می‌خوانیم: "به تحقیق کسانی که نفس خود را پاک کردند، به رستگاری رسیدند و کسانی که آن‌را آلوده و ضایع کردند، ضرر دیدند".[3] هم‌چنین در آیۀ 19 سورۀ فاطر و آیات 14 و 15 سورۀ اعلی، بر این مسئله تأکید شده است. پس خودسازی و تزکیۀ نفس، امری مقبول و مورد پسند شرع مقدس است. اما باید گفت نقطۀ شروع خودسازی و تزکیۀ نفس برای افراد مختلف، متفاوت است. برای فرد غیر مسلمان، اوّلین راه و نقطۀ شروع، اسلام آوردن است. به طوری که عده‌ای از علمای اخلاق، همین مطلب را درجه بندی کرده و گفته‌اند: اول اسلام، بعد ایمان، در مرحلۀ سوم هجرت و بعد از آن جهاد فی سبیل الله است که در این‌راه وجود دارد".[4]

اما نسبت به کسانی که وارد حریم امن اسلام و ایمان شده‌اند و مورد خطاب آیات قرآنی: "ای مؤمنان به فکر خود باشید"،[5] و "ای ایمان آوردندگان ایمان خود را تجدید کنید"،[6] قرار گرفته‌اند، باید گفت اوّلین مرحله خودسازی، تنبه و بیداری است. به این‌که باید شروع کرد و خود را از ناپاکی‌ها جدا کرد. بعد از این تنبه و آگاه شدن، این سؤال پیش می‌آید که از کجا باید شروع کرد؟ می‌توان گفت پرسش‌گر این سؤال، اوّلین مرحله را گذرانده است؛ چرا که با فکر و عقل، به این نتیجه رسیده است که "این عالم جای ماندن نیست و این همه امکانات و بعثت انبیا برای حیوانی زیستن نیست".[7]

بعد از این مرحله(تفکر و تنبه) نوبت به مرحلۀ "توبه" می‌رسد؛ یعنی جبران آنچه از دست رفته است. جبران حقوق دیگران که ضایع کرده‌ایم و جبران حقوق خداوند که بر گردن ما باقی مانده است.

البته این توبه به همراه عزم است. توبه از آنچه کرده‌ایم و عزم به سوی آنچه می‌خواهیم پیش برویم، به همین جهت، عده‌ای از علمای اخلاق، منزل دوم را توبه،[8] و عده‌ای عزم[9] گفته‌اند.

امام خمینی(ره) در بارۀ عزم مناسب با این مقام، می‌گوید: "بناگذاری بر ترک معاصی و فعل واجبات و جبران مافات(گذشته‌ها) و عزم بر این‌که ظاهر و صورت خود را انسان عقلی و شرعی نماید".[10]

در دعای روز مبعث آمده است: "همانا دانستم که برترین توشۀ سالک در مسیر رسیدن به تو، عزم بر اراده‌ای است که با آن تنها تو را انتخاب نماید".[11]

مرحلۀ بعدی برای این امر ترک معصیت و انجام واجبات است.

حضرت آیت الله بهجت در جواب سؤالی که پرسیده شده: تصمیم به سیر و سلوک دارم، چه کنم؟ می‌گوید: ترک معصیت برای تمام عمر کافی و وافی است، اگرچه هزارسال باشد.[12] پس در این مرحله باید واجبات الاهی را به اندازه­ای که علم داریم، انجام داده و محرمات الاهی را نیز به اندازۀ علم­مان ترک کنیم. این مسئله باعث می‌شود خداوند علم‌های جدیدی به ما عطا کند و به این وسیله، در سیر و سلوک خود رشد پیدا کنیم. ما هر چه می‌دانیم عمل می‌کنیم و خداوند علم به ندانسته‌ها را به ما عنایت می‌کند و تا وقتی که ما به وظیفۀ خود عمل کنیم، این چرخه ادامه دارد.

پیامبر(ص) فرمود: هر کس آنچه را می‌داند انجام دهد، خداوند علم مجهولات را به او می‌فهماند.[13] این روایت، مطابق با آیۀ قرآنی است که می‌فرماید: "کسانی که در راه ما تلاش کنند، راه‌های خود را به آنان نشان داده و هدایت‌شان می‌کنیم".[14] علاوه بر این، باید دانست انسان تا زنده است، هیچ‌گاه ساکن نیست؛ یا به سوی نور(هدایت) در حرکت است و یا به سوی ظلمت(گمراهی)، و مطلب مهم رهبری این حرکت به سوی نور است.[15]


[1]. «طریق عملی عرفان»، 10229؛ «لزوم وجود استاد در مسیر تزکیه و خودسازی»، 570؛ «بهترین راه خود سازی»، 8609.

[2] . "التزکیة التطهیر من الأخلاق الذمیمة"م طریحی، فخرالدین، مجمع ‏البحرین، ج 1، ص 159، واژه "زکی".

 .[3] "قد افلح من زکیها و قد خاب من دسیها". شمس، 8-10.

[4] . حسینی طهرانی، سید محمد حسین، رسالۀ لب اللباب، ص 55.

 [5] . "یا ایها الذین امنوا علیکم انفسکم". مائده، 105.

[6] . "یا ایها الذین امنوا امِنوا". نساء، 136.

[7] . امام خمینی، چهل حدیث، ص 76.

[8] . ملکی تبریزی، میرزا جواد، رسالۀ لقاء الله، ص 52.

[9] . چهل حدیث، ص 7.

[10] . همان.

[11] ."و لقد علمت افضل زاد الراحل الیک عزم ارادة یختارک بها"، قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، دعای روز مبعث و الإقبال ‏بالأعمال ‏الحسنة، ص 277.

[12] . به سوی محبوب(دستورالعمل‌ها و راهنمایی‌های حضرت آیت الله بهجت)، ص 58.

[13]."من عمل بما علم ورثه الله علم ما لایعلم". قطب الدین راوندی، سعید بن عبد اللّٰه، الخرائج و الجرائح، ج 3، ص 1058، قم، مؤسسه امام مهدی عجل الله تعالی فرجه، چاپ اول، 1409ق.

.[14] "الذین جاهدوا فینا لنهدینهم سبلنا". عنکبوت، 99.

[15] . برای آگاهی بیشتر، ر. ک: حسینى ­تهرانى، سید محم دحسین، رسالۀ‏ لب‏اللباب، ج 1، ص 87.

 

ترجمه پرسش در سایر زبانها
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    799288 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    762653 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می‌کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می‌کند؟
    685750 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه‌های دینی ما مسئله‌ای شناخته شده است، چنان‌که در آیات و روایات آمده است:«بریده باد هر دو دست ابولهب»؛ «از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می‌رود». و... .منتها همان‌گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، و هر دعایی از هر فردی قرین اجابت نیست، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    661275 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    650043 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    603378 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    580640 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • طبق فتوای رهبر، نماز مغرب و عشا چه زمانی قضا می شود؟
    574987 Laws and Jurisprudence 1385/10/20
    پاسخ دفتر مقام معظم رهبری: آخر وقت نماز مغرب و عشا نصف شب شرعى است (15/11 ساعت بعد از  ظهر شرعی) و احتیاط آن است که اگر تا آن موقع نماز را نخوانده است، تا طلوع فجر به قصد ما فى‌الذمّه[1] به­جا ­آورد و پس از آن نماز قضا مى‌شود
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    565643 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    564880 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...