در مورد مسئله مطرح شده در پرسش، یعنی مسلمان شدن ایرانیان توسط عمر بن خطاب، دو احتمال وجود دارد:

1. این‌که تمام ایرانیان در زمان حکومت عمر مسلمان شده و عمر در مسلمان شدن آنان نقش عمده داشت، بدیهی است که این احتمال پذیرفتنی نیست؛ زیرا قبل از فتح ایران از سوی اعراب و مسلمانان، عده‌ای از ایرانیان در کشورهای دیگر وجود داشتند و آنها در ابتدای ظهور اسلام مسلمان شده بودند.

شهید مطهری در این باره می‌نویسد:

«علاقه ایرانیان به دین مقدس اسلام از همان آغاز ظهور دین مقدس شروع شد. قبل از آن‌که شریعت مقدس اسلام توسط مجاهدان مسلمان به این سرزمین بیاید، ایرانیان مقیم یمن به آیین اسلام گرویدند و با میل و رغبت به احکام قرآن تسلیم شدند و از جان و دل در ترویج شریعت کوشش نمودند و حتی در اسلام و مبارزه با مخالفان پیامبر اکرم(ص) جان سپردند».[1]

همچنین در زمان حیات پیامبر اکرم(ص)، در اثر تبلیغات اسلامی عده زیادی از مردم بحرین که در آن‌روز محل سکونت ایرانیان مجوس و غیر مجوس بود، به این آیین آسمانی در آمدند و حتی حاکم آن‌جا که از طرف پادشاه ایران تعیین شده بود، مسلمان شد. اولین اسلام آوردن گروهی ایرانیان، در یمن و بحرین بود. البته اگر از نظر فردی در نظر بگیریم، شاید اولین مسلمان ایرانی سلمان فارسی است و چنان‌که می‌دانیم اسلام این ایرانی جلیل القدر آن‌قدر بالا گرفت که به افتخار «سلمان منا اهل البیت»،[2] نایل شد.

2. احتمال دوم آن است که برخی از ایرانیان در زمان حکومت عمر به سبب نفوذ اسلام در ایران و رفتار مسلمانان، مسلمان شده ‏باشند. این نگرش قابل قبول است؛ زیرا برخی از ایرانیان در زمان حکومت عمر بعد از جنگ‌‏های متعدد و پیروزی اعراب مسلمان بر ایران، مسلمان شدند. یکی از آثار مهم پیروزی مسلمانان، نفوذ گسترش اسلام در ایران بود. هرگاه کشوری در جنگ پیروز گردد، فرهنگ و سنت و باورهای دینی و سیاسی فاتحان بر کشور مغلوب اثر می‌گذارد. بعد از فتح ایران برخی از مسلمانان رفتار معقول و منطقی با ایرانیان داشتند و برخی ایرانیان تحت تأثیر قرار گرفتند. رفتار مسلمانان و جاذبه‌‏های اسلامی از یک‌سو و زمینه‌‏های پذیرش اسلام توسط ایرانیان از جانب دیگر، موجب شد تا برخی از ایرانیان اسلام بیاورند. زمینه‌های پذیرش اسلام از سوی ایرانیان و علاقۀ آنها به دین مقدس اسلام و خدمات آنها نسبت به اسلام، موجب شد که برخی از معصومان(ع) از ایرانیان ستایش نمایند.

براین ‏اساس باید گفت: مسلمان شدن ایرانیان مربوط به عمر و سیاست‌‏های او نبوده؛ بلکه نفوذ اسلام و رفتار مسلمانان موجب شد که شجرۀ طیبه اسلام در این سرزمین بارور شود و این اعتقاد که ایرانیان با اجبار و اکراه عمر مسلمان شده‌اند، پذیرفته نیست.

[1]. ر. ک: مطهری، مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ایرانیان، ص 19.

[2]. مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج 65، ص 55، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق..